Birinchi ota-onalarga 50 % genetik o ‘xshash boMgan, lekin ular
bilan um um iy m uhitda yasham aydigan asrab
olgan ota-onalari bilan
ular um um iy genlarga ega emas edilar, lekin um um iy m uhitda
yashaydilar. A garda bolalar tug‘ilgan paytda yoki birinchi oylarida
asrab olingan b o ‘lsa unda birinchi oilada olgan m uhitli ta ’sirlarini
hisobga olm asa boMadi. Demak, genetik
ota-onalari v a bolalam ing
psixologik xususiyatlari ancha yuqori korrelatsiyasi genotipli ta ’sirini
k o ‘rsatadi. A srab olingan ota-onalar va bolalarning katta korrela
tsiyasi esa kuzatiladigan belgilari b o ‘yicha individual farqiga m uhit-
ning ta ’sirini k o ‘rsatadi.
T ekshirish uchun birgalikda yashovchi ota-onalar va bolalardan
foydalaniladi.
B iologik ota-onalam ing ajralgan bolalari bilan o ‘xshashliklari
belgining nasliyliklarini
beradi. A srab
olingan bolalarning ularni
asrab olgan ota-onalari bilan o ‘xshashliklari esa m uhitning ta ’sir
kuchini k o ‘rsatadi. A srab olingan bolalar m etodini toMa variantda
solishtirish chizm asida sinaluvchilar quyidagi guruhlam i o ‘z ichiga
oladi:
1. B iologik ota-onalari.
2. A srab olingan siblinglar.
3. M uhitli ota-onalari.
4. G enetik plus m uhitli ota-onalari (oddiy oila).
5. O ddiy oilada oddiy siblinglar.
6
. O ila tom onidan asrab olingan qarindosh boMmagan,
asrab
olingan bolalar.
O xirgi guruh individual - psixologik belgilarga m uhitning «sof»
ta ’siri haqida m a’lum otni beradi, chunki ularda oilaviy m uhit bitta,
um um iy genlari esa y o 'q .
A srab olingan bolalar m etodidan foydalanuvchi tadqiqotchining
asosiy vazifasi, asrab olingan bolalar oilalarini
tanlab olish hisob-
lanadi. B unda g ‘alati bir hodisa kuzatiladi: bolani qabul qilib olgan
oilada yaratib berilgan yaxshi m uhitda IQ bolalar agarda biologik
ota-onalari toksik intellektga ega boMmagan boMsalar yuqori ko‘r-
satkichlar tom on siljiganlar va biologik ota-onalari past intellektga
ega boMgan boMsalar past k o 'rsatkich tom on siljiganlar. Bu
m etodning cheklanishlari ju d a kattadir:
boladan voz kechgan ayol bu
alohida guruhdir, tadqiqotchilar uni hisobga olishlari kerak.
B undan tashqari, o ‘zining v a asrab olgan ota-onalarning xusu-
siyatlari o ‘xshashliklarini ham kuzatish kerak,
ulam ing natijalariga
ta ’sir etishi m um kin. Ko‘pchilik tadqiqotchilar bolaning individual
psixologik rivojlanishiga uning em brionlik vaqtidayoq ta ’sir ko‘r-
satish aham iyatini k o ‘rsatadilar. B olaning ona qornidagi ta ’siri m u
hit om ili hisoblanadi va boladan voz kechgan ona va bola o ‘rtasidagi
o ‘xshash!ik, genetik om ilga sabab bo‘lishi m um kin emas. R. Plom in
(Plom in R. 1980) «bola - genetik ona» juftliklarini «bola - genetik
ota» juftliklari bilan korrelatsiyalarini
taqqoslash bilan prinatal
ta ’sirlar om ilini nazorat qilishni tavsiya etadi. C hunki, ota va ona-
bola geniga teng hissalarini q o ‘shadilar (50 % dan), bolani esa on a
tu g 'ad i. Korrelatsiyalardagi farqi fenotipik belgiga prinatal ta ’sir
k o ‘rsatishlarning m avjudligi yoki y o 'qligini ko'rsatadi.
