Grafika bo‘yicha adabiyotlar yaratilish tarixi

zaruriyati tug‘ildi. Buning natijasida esa chizmachilik kursi bo‘yicha 
darsliklar zarur bo‘lib qoldi. XX asr boshlarida N. K. Pafnutev, 1.1. Kuku- 
levskiy, I. M. Xolmogorov, V. I. Krijanovskiy, I. F. Maslov, D. I. Kargin, 
A. M. Ierusalimskiy, V. I. Kamenev va boshqalar tomonidan chizmachilik 
bo ‘yicha darsliklar yozildi. XIX asming oxirlarida professorlar V. I. Kurd- 
yumov (1853-1904), A .X .Reder XIX asr N .A .R in in (1877-1943), 
A. I. Dobryakov (1895-1947) va N.Ya. Gromov (1884-1963), V.A.Gor­
don (1891-1972) va boshqa olimlar chizma geometriya darsligi bo‘yicha 
klassik asarlami yozdilar.
XX 
asr olimlaridan A. K. Vlasov (1869-1921) proyektiv geometriya 
manbalarini qo‘llash asosida chizma geometriyani o ‘qitish mumkinligini 
asoslab berdi. Uning bu yo'nalishdagi davomchisi mashhur olim 
N.A. Glagolev (1898-1945) bo‘ldi.
0 ‘zbekiston Respublikasida ham o ‘zbek tilida ko‘plab darsliklar 
nashr ettirildi va hozirda ham nashr ettirilmoqda, nazariy tadqiqotlar olib 
borilmoqda. Respublikamizdagi grafikaning rivojlanishiga ulkan hissa 
qo‘shgan hurmatli olimlarimizdan Toshkent to‘qimachilik va engil sano- 
at institutining dotsenti Yusuljon Qirg‘izboev (1912-1995) o ‘zining uzoq 
yillik samarali mehnatini grafika bo'yicha kadrlar yetishtirishga va chiz­
ma geometriya, chizmachilik darsliklarini yozishga sarf qildi. Ilk bor 
o ‘zbek tilida yozilgan «Chizma geometriya» (1950) qo‘llanmasining 
muallifi Y. Qirg‘izboev keyinchalik «Chizma geometriyadan masalalar 
to'plam i» (1970), «Mashinasozlik chizmachiligi kursi» (1973), « Texnik 
chizmachilik» (1978) kabi o ‘quv qoMlanmalarni nashr ettirdi. Bu dars­
liklar qayta-qayta nashrdan chiqdi va hozirda ham ulardan foydalanil- 
moqda.
Chizma geometriyadan qo‘llanmalar yozgan olimlarimizdan yana biri 
Toshkent tem iryo‘1 transporti injenerlar instituti professori, texnika fan- 
lari nomzodi Raxim Qorievich Xorunovdir. U chizma geometriya kursi 
kitobini nashr ettirdi. Toshkentda injenerlik grafikasi bo ‘yicha har oyda 
o ‘tkaziladigan shahar ilmiy-metodik seminar tashkil qilib, unga o ‘zi um- 
rining oxirigacha rahbarlik qildi. Bu bilan respublikamizga ilmiy kadrlar 
tayyorlashda salmoqli hissasini qo‘shdi. Hozirda chizma geometriya qis­
mi, asosan, to‘rt b o‘limdan: ortogonal proyeksiyalar, aksonometrik 
proyeksiyalar, sonlar bilan belgilangan proyeksiyalar va perspektivadan 
iborat. Bundan tashqari, narsalami mukammalroq tasvirlash maqsadida
24

soyalami yasash ham nazarda tutilgan. Chizmachilik kursi esa: geometrik 
chizmachilik, proyeksion chizmachilik, mashinasozlik chizmachiligi, 
topografik va qurilish chizmachiligidan iborat.
Perspektiva bo ‘yicha birinchi bo‘lib dotsent Ikrom Rahmonov 1973 
va 1993 (ikkinchi to‘ldirilgan nashri) - yillarda «Perspektiva» nomli o ‘quv 
qoMlanmani 1984-yili «Chizma geometriya kursi» darsligini yaratdi.
Texnika fanlari nomzodi professor Sh.K.Murodov boshchiligidagi bir 
gum h olimlar tomonidan yozilgan «Chizma geometriya kursi» (1988) 
darsligi 0 ‘zbekistonda ushbu fan bo ‘yicha yozilgan eng salmoqli o ‘quv 
adabiyoti sifatida tan olinadi.
Yana o ‘zbekistonlik olimlardan professorlar J. Yodgorov, R. Ismatul- 
layev, L. Xakimov, T. Azizov, D. Q o‘chqorova, E. Ro‘ziyev, TDPU profes- 
sori T. Rixsiboyev, dotsentlar E. Sobitov, P. Adilov, Sh. Abdurahmonov, 
A. Abdurahmonov, R. Sindarov, A. Ashirboyev, A. Valiyev, N. Yodgorov 
va boshqalar bu sohadagi ilmiy faoliyatlari bilan fan rivojiga o ‘z hissala- 
rini qo ‘shib kelmoqdalar.
M azkur darslikda grafikaning chizmachilik kursi bayon etiladi.

Download 13,35 Mb.