16-rasm. Reyss tajribasining sxemasi.
Reyss tajribasida biz ikki hodisani ko‘ramiz: bulardan biri loy
zarrachalarining musbat elektrod tomon harakati bo‘lsa, ikkinchisi suyuqlikning
manfiy elektrod tomon harakat qilishidir. Suyuqlikning elektr maydonida g’ovak
jism (diafragma) orqali elektrodlar tomon harakat qilishi elektroosmos deyiladi.
Elektroosmos yo‘nalishiga qarab suyuqlik zaryadi ishorasini aniqlash mumkin.
Rus olimlari I. Jukov va B. Nikol`skiy elektroosmos hodisasidan foydalanib
suvni tozalash usulini topdilar.
Elektroforezning chiziqli tezligi:
E
u
0
bu erda
- dielektrik kontantasi,
0
=8,854∙10
-12
F/m yoki
0
=8,854∙10
-12
kl
2
m
-1
joul
-1
bo‘lib, dielktrik konstantasining vakuumdagi qiymatini SI sistemasida
81
ko‘rsatiladi; SGS sistemasida
0
ning qiymati 1 ga teng.
- qovushqoqlik.
Tenglama (1) – Gel`mgol`s-Smoluxovskiy tenglamasi deb ataladi.
Elektroforez metodidan foydalanib, kolloid sistemalarning dzeta-
potentsialini aniqlash mumkin. Dzeta-potentsialni hisoblab topish uchun
quyidagi formuladan foydalansa bo‘ladi:
E
ul
K
(2)
bu erda ζ – dzeta-potentsial,
- suyuqlikning qovushqoqligi, u – kolloid
zarrachaning elektroforezdagi chiziqli tezligi, E- berilgan potentsiallar ayirmasi,
l-ikki elektrod oralig’i, ya`ni kapillyar uzunligi, K=4 (silindrik shakldagi
zarrachalar uchun), K=6 (kichik sferik zarrachalar uchun),
- suyuqlikning
dielektrik kontantasi.
Elektroforezni tekshirish natijasida kolloid zarracha qanday zaryadga ega
ekanligini va dzeta-potentsial qiymatini aniqlash mumkin. Silindrik shakldagi
zarrachalarning dzeta-potentsialini aniqlash uchun
H
u
4
dan yoki sferik
shakldagi zarrachalar uchun
H
u
6
dan foydalaanamiz. Bu erda H=E/l (E-
potentsiallar ayirmasi; l-elektrodlararo masofa,
- qovushqoqlik
a∙s hisobida;
1
a∙s=10 puaz). Dzeta-potentsial qiymati eritmadagi elektrolit ionlari
konsentratsiyasiga va ularning zaryadiga bog’liq. Elektrolit konsentratsiyasi
qanchalik katta bo‘lsa, dzeta-potentsial qiymati shunchalik kichik bo‘ladi.
Diffuzion qavatdaga barcha qarshi ionlar adsorbsion qavatga o‘tib ketsa, dzeta-
potentsial qiymati nolga teng bo‘lib qoladi. Laboratoriya ishlarida dzeta-
potentsialni aniqlash uchun solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchashdan
foydalanish qulay bo‘lganligi sababli Gel`mgol`s-Smoluxovskiy formulasini
quyidagi shaklga keltiradi:
0
l
k
(3)
bu erda k- solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik,
- hajmiy tezlik
|
