Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov kolloid kimyo

44 
Mayda zarrachalarni yorug’likni yoyilish hodisasi opalestsentsiya deyiladi. Chin 
eritmalar va toza suyuqliklarda yorug’lik nihoyatda kam yoyiladi.
Faradey–Tindal effekti intensivligi zolning disperslik darajasi ortishi bilan 
kuchayadi. Kolloid zarrachalardan nurning yoyilishi hodisasi o‘sha nurning 
to‘lqin uzunligiga bog’liq bo‘ladi. Dag’al dispers sistemalarda muhit bilan 
zarracha chegarasida yorug’likning tartibsiz qaytishi va betartib sinishi 
natijasida yorug’likning yoyilishi hodisasi kuzatiladi. Lekin kolloid eritma 
zarrachalarining o‘lchamlari yorug’likning to‘lqin uzunligidan kichik bo‘lgani 
uchun difraktsiya, ya`ni yorug’lik zarrachani “o‘rab o‘tib”, o‘z yo‘nalishini 
o‘zgartirish hodisasi vujudga keladi. 
Reley qonunlariga muvofiq kolloid zarrachadan yoyilayotgan nurning 
intensivligi: 
 I = k I
o

νV
2
/ λ
4

(n
1
2
– n
2
2
/ n
1
2
– 2n
2
2
)
2
J
0
- yorituvchi nurning intensivligi 
υ – sistemaning hajm birligidagi zarrachalar soni 
v – har qaysi zarrachaning hajmi 
n
1
–kolloid zarracha xosil qilgan moddaning yorug’likni sindirish koeffitsienti 
k – proportsionallik koeffitsienti 
bu formula zarrachaning o‘lchamlari 40 – 70 nm dan katta bo‘lmagan sistemalar 
uchungina qo‘llaniladi. 
Dispers faza va dispers muhit moddalarining yorug’likni sindirish 
koeffitsientlari o‘rtasidagi farq qancha katta bo‘lsa, Faradey – Tindal effekti 
shuncha ravshan ko‘rinadi. 
To‘lqin uzunliklari kichik bo‘lgan binafsha va havorang nurlar kolloid 
sistemalarda yaxshi yoyiladi, lekin to‘lqin uzunligi katta bo‘lgan qizil nur yaxshi 
yoyilmaydi. Faradey – Tindal effekti zolning kontsentratsiyasi haqida fikr 
yuritishga imkon beradi. Kolloid eritmani kontsentratsiyasini aniqlovchi 
asbobga nefelometr deyiladi. Nefelometrning ishlashi sinaladigan zolda 

45 
yoyilgan yorug’lik intensivligining standart zolda yoyilgan intensivligi bilan 
solishtirib ko‘rishga asoslangan. 
Ul’tramikroskopiya yordamida ma`lum hajmdagi zarrachalarning soni 
hisoblab topiladi, lekin zarrachaning shakl va o‘lchamlarini bevosita aniqlab 
bo‘lmaydi. 
Bu usulda zarrachaning shaklini aniqlasa bo‘ladi, masalan: kolloid 
zarrachalar tayoqcha shakliga ega bo‘lsa ul’tramikroskopiyada ko‘radigan 
yorug’ nuqtalarning ravshanligi o‘zgarib turadi. 
Kolloid zarrachalar shaklini elektromikroskop yordamida aniq ko‘rish 
mumkin. Bu asbobdan foydalanib kolloid zarrachalarni va hatto polimer 
molekulalarini, 0,5–1nm kattalikdagi zarrachalarni ko‘rish mumkin. Kolloid 
zarrachalarning ichki sferasi va uning turli jarayonlar vaqtidagi o‘zgarishi 
rentgenografiya va elektronografiya usullarida aniqlanadi. Rentgenografiya 
usulida kolloid zarrachani ichki tuzilishi haqida ma`lumot olish mumkin. Bu 
usulda turli kolloidlarning ko‘pchiligi kristall tuzilishga ega ekanligi aniqlandi. 
Kolloid sistemalarda dispers faza sirtini tekshirishda elektronografiya usulidan 
foydalaniladi. Bu usulda sirt qatlamda turuvchi atomlararo masofalarni bevosita 
aniqlash mumkin va ayniqsa adsorbsion qavatlarni puxta o‘rganish mumkin. 

Download 3,22 Mb.