Vazirligi zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti filologiya fakulteti

71 
tizimini yaratgan, an’anaviy timsol va badiiy tasvir vositalariga yangicha ruh, 
betakror joziba baxsh etgan. Mumtoz she’riyat xazinasidan mustahkam o`rin olib, 
asrlar osha o`tib kelgan poetik timsollar, she’riy san’atlar shoir yashagan davrning 
talab va ehtiyojlari, Furqatning she’riy mahorati natijasida, bir qadar yangilanish 
kasb yetib, ular ta’sirida xayoliy tasvirlardan hayotiylik tomon katta siljishlar yuz
berganini kuzatish mumkin. O`zbek adabiyotida ma’rifatparvarlik yo`nalishiga 
asos solgan va bu yo`nalishning eng jo`shqin kuychisi Furqatdir. Murakkab va o`ta 
ziddiyatli davrda yashab, ijod etgan shoir Furqat o`z ilmini va butun qobiliyatini 
xalq xizmatiga bag`ishlab erkinlik, ozodlik va baht kuyini kuylagan ma’rifatparvar 
shoirdir. 
Badiiy adabiyotda o`z o`rni va ovoziga ega san’atkorlardan har birining 
yashash hamda ijod qilishdan ko`zlagan asosiy maqsadi bo`ladi. Ana shu maqsad 
ijodkorning shaxsiy hayotida ham, badiiy asarlarida ham yaqqol aks etadi. Buni 
shoir 
Furqat 
qoldirgan 
ijodiy 
merosdan 
ham 
bilishimiz 
mumkin. 
Furqat murakkab va ziddiyatli davrda yashab ijod qildi. O`z asarlari orqali ilmning, 
ma’rifatning beqiyos ahamiyatini alohida ta’kidladi, ilmu ma’rifatga millatni 
muqarrar 
tanazzuldan 
qutqaruvchi 
yagona 
vosita 
deb 
qaradi. 
Shoir chor istibdodining fojeiy oqibatlarini fosh etish barobarida millat 
farzandlarini o`sha paytda nisbatan ilg`or bo`lgan rus madaniyatini o`rganishga, 
undan o`z manfaatimiz yo`lida foydalanishga chaqirdi. 
•
Furqat murakkab va ziddiyatli davrda yashab ijod qildi. O`z asarlari orqali 
ilmning, ma’rifatning beqiyos ahamiyatini alohida ta’kidladi, ilmu ma’rifatga 
millatni muqarrar tanazzuldan qutqaruvchi yagona vosita deb qaradi. 
Shoir chor istibdodining fojeiy oqibatlarini fosh etish barobarida millat 
farzandlarini o`sha paytda nisbatan ilg`or bo`lgan rus madaniyatini o`rganishga, 
undan o`z manfaatimiz yo`lida foydalanishga chaqirdi. Mehnat qo’shiqlari lirik 
turga mansub mustaqil turkumlashgan janriardan iboratdir. Bu qo’shiqiar, albatta, 
mehnat jarayonida ijro etiladi. Shu sababli mehnat tunning o’zgarishi yoki 
yo’qolishi tufayli o’sha jarayonda ijro etiladigan qo’shiqiar ham yo’qoladi. 

72 
Masalan, charx va yorg’ichoq ishlatilmay qolgandan buyon charx va yorg’ichoq 
qo’shiqlari ham kuylanmay qoldi. 
Mehnat qo’shiqlarida mehnat va unda qo’Uaniladigan narsalarning nomi 
uchraydi va ularga murojaat qilinadi. ^Mehnat qo’shiqlarining ritmik qurilishi 
sodda, poetik tili va qofiya tizimi oddiy bo’ladi. Ularda murakkab poetik obrazlar, 
ko’chimlar uchramaydi. Sanab o’tilgan bu xususiyatlar mehnat qo’shiqlarini 
mehnat haqida yaratilgan qo’shiqlardan farqlashga yordam beradi. 
Mehnat qo’shiqlari marosimga aloqasizdir. Lekin dastlabki ayrim namunalari 
ba’zi agrar marosimlarga aloqadoriikda yuzaga kelgan bo’lishini ham inkor etib 
bo’lmaydi. Masalan, qo’sh qo’shiqlari dalaga qo’sh chiqarish uchun 
o’tkazilgan.»Shox moylan> marosimiga qaysidir jihatlariga ko’ra yaqinlik hosil 
qiladi. 
Mehnat qo’shiqlari mehnat turlariga qarab har xil bo’ladi. Ularni maxsus 
tadqiq qilgan K.Ochilov mehnat qo’shiqlarini tubandagi uch katta guruhga bo’lib 
o’rganadi: 
Aslida bu tasnif ham nomukammaldir. Zero, qachonlardir ovchilik va savdo-
sotiqqa aloqador mehnat qo’shiqlari ham bo’lgan. Bulardan tashqari, harbiy 
asirlikka va qamoqxonalarga tushganlarning ham o’z qo’shiqlari bo’Iganligi 
shubha uyg’otmaydi. Ammo bunday qo’shiqlar vaqtida yozib oiinmagan, shu 
sababli ular haqida hozircha bir narsa deyish qiyin. 

Download 0,55 Mb.