145
IV BO’LİM. GEOGRAFİYa TA’LİMİN ShO’LKEMLESTİRİW FORMALARI
Geografiya ta’limin sho’lkemlestiriw formalarına geografiya sabag’ı, a’meliy
h’a’m o’z betinshe jumıslar, geografiya maydanshasında alıp barılatug’ın jumıslar,
fakultativ ta’jiriybeler, u’yde wazıypalardı orınlaw, geografiya do’gerekler,
olimpiadalar, geografiyalıq kesheler, oqıw ekskursiyaları kiredi.
XIV-BAP. GEOGRAFİYa SABAG’I HA’M OG’AN QOYILATUG’IN
TALAPLAR
14.1. Sabaqtın’ ta’limli h’a’m ta’rbiyalı maqsetlerin islep shıg’ıw
Oqıwshılarg’a bilim beriw h’a’m olardı ta’rbiyalaw sabaq protsesinde alıp
barıladı. Sonlıqtan sabaq geografiya ta’liminin’ en’ tiykarg’ı h’a’m oraylıq bo’limi
esaplanadı. Sabaq protsesinde oqıtıwshı sabaqqa ajıratılg’an anıq waqıt dawamında
belgilengen ta’limli h’a’m ta’rbiyalıq maqsetlerdi a’melge asıradı. Ha’r bir sabaqtın’
maqseti anıq ko’rsetilgen boladı. Sabaq protsesinde oqıwshılar na’zerde tutılg’an bilim
h’a’m ko’nlikpelerdi na’tiyjeli biliw ushın geografiya sabaqlarına
qatar talaplar
qoyılg’an. Olar to’mendegilerden ibarat: sabaqtın’ ta’limli h’a’m ta’rbiyalıq
maqsetlerin anıq islep shıg’ıw, sabaqtın’ mazmunının’
ilimiyligine erisiw,
sabaq
uaqtında oqıwshılardı ka’sipke bag’darlaw, tan’lang’an oqıtıw metodı sabaq
mazmunına
say keliwi, geografiya sabaqlarında predmetler ara baylanıslar u’yretiliwi
h’a’m h’a’r bir sabaq ekologiyalıq bag’darg’a iye bolıwı, h’a’r
bir geografiya
sabag’ında u’lke tanıw printsipleri esapqa alınıwı kerek.
Geografiya sabaqlarının’ ta’limli h’a’m ta’rbiyalıq maqsetlerin tuwrı h’a’m anıq
islep shıg’ıw sabaqtın’ na’tiyjeliligin belgilep beredi. Da’slep sabaqtın’ ta’limli
maqsetleri islep shıg’ıladı. Bunın’ ushın: geografiyalıq qorshag’an ortalıq, qubılıslar
h’aqqında ilimiy tu’sinikler, nızamlar qa’liplestiriledi, tiykarg’ı ilimiy mag’lıwmatlar
h’a’m
bilimler bekkemlenedi, geografiyalıq ko’nlikpe h’a’m bilimlerdi o’zlestiriw
ta’miyinlenip, ulıwma ko’nlikpelerdi qa’liplestiriw dawam ettiriledi: du’nya-qaras,
estetikalıq ta’rbiya beriw; oqıwshılardın’ qızıg’ıwshılıqların rawajlandırıw.
Geografiya sabaqları anıq ta’rbiyalıq maqsetke bag’darlang’an bolıwı kerek. Bul
oqıwshılardın’ watan su’yiwshilikke, aqılıy ta’lim-ta’rbiyanın’
qaliplesiwine imkan
beredi. Geografiya sabaqları geografiyalıq qubılıslar h’a’m xojalıq iskerligi arasındag’ı
sebep h’a’m aqıbetlerdi ashıwg’a bag’darlang’an. Sabaqtın’ ta’rbiyalı wazıypalarına
Watanımızdın’ g’a’rezsizlik da’wirinin’ rawajlanıwının, g’a’rezsiz ma’mleketimiz
erisken jetiskenliklerin ko’rsetiw, ilim, ma’deniyat h’a’m sport tarawındag’ı jetiskenlik
ruwxında ta’rbiyalaw u’lken a’h’miyet beredi.
Sabaqlıqtın’ anıq wazıypaları aldın’g’ı h’a’m keyingi sabaqlardın’
maqsetleri
menen baylanıslı bolıwı lazım. Sabaqtın’ maqseti h’a’m wazıypalarına mısallar
146
keltiremiz. “Orta Aziyanın’ relefi h’a’m paydalı qazılmaları” temasında to’mendegi
wazıypalardı ko’riw mu’mkin: iri relef formalarının’ jaylasıw o’zgeshelikleri h’a’m
sebeplerin ashıp beriw; olar h’aqqında bilimlerdi ken’eytiw; sho’l relef formalarının’
payda bolıwında samaldın’ ornı h’a’m a’h’miyetin ashıp beriw; releftin’ payda bolıwı
h’a’m rawajlanıwında ishki h’a’m sırtqı ku’shlerdin’ o’z-ara ta’sirin u’yretiw; Orta
Aziya paydalı qazılma ka’nlerinin’ jaylasıwın u’yreniw h’a’m olardın’ payda bolıwın,
jer qabıg’ının’ du’zilisi menen baylanıslılıg’ın ashıp beriw (Dushina, 1985).
