18.3. Jergilikli ko’rgizbeli qurallar - janlı ko’re alıw obekti
Ta’biyiy geografiya baslang’ısh kursın oqıtıw protsesinde jergilikli ko’rgizbeli
qurallardan paydalanıw oqıwshılardın’ g’a’rezsiz pikir ju’ritiw qa’biletin o’siredi h’a’m
rawajlandıradı.
«Geografiya sabag’ı oqıwshılarda жеr h’aqqındag’ı ilimiy du’nya qarasların
qa’liplestiredi, sotsial-ekonomikalıq bilimlerin asıradı, ja’h’a’n ma’mleketleri tu’rli
regionlardag’ı ja’miyet h’a’m ta’biyattın’ o’z-ara baylanıslılıg’ı, geografiyalıq obekt,
qubılıslar h’aqqındag’ı bilim h’a’m tu’sinikler menen qurallandırıladı»
6
.
Ta’biyiy faktorlar ortasındag’ı o’z-ara baylanıslar, sonday-aq olardın’ bir-biri
menen baylanıslılıg’ı olardı tuwrıdan-tuwrı baqlaw jolı menen puxta u’yreniledi.
6
Умумий ўрта таълимнинг давлат талим стандарти ва ўқув дастури.3-махсус сон. – Т.: Шарқ.1999.
187
Bunın’ ushın oqıtıwshı, birinshiden o’z u’lkesin jaqsı biliwi, baqlaw obektlerin
tuwrı tan’lay alıwı, oqıwshılar jetekshiligin asıra alıwı h’a’mde baqlaw na’tiiyjesinde
oqıwshılarda ju’zege kelgen pikirlerdi ulıwmalastırıp, olardı sabaq protsesinde a’meliy
bilimler menen baylanıstıra alıwı za’ru’r.
Usı kurs dawamında oqıwshılardın’ baslang’ısh klasslarda alg’an ulıwma
geografiyalıq ko’nlikpe h’a’m tu’sinikleri ken’eyedi, bekkemlenedi.Oqıwshılarda bilim
anıq bir sistema tiykarında o’zlestirilip, ko’nlikpe h’a’m tu’sinikleri izbe-izlik payda
etiledi.
Oqıwshılarda bar ko’nlikpeler salıstırılıp, ulıwmalastırılıp, analiz etiledi, belgili
sistemag’a salınadı na’tiiyjede anıq geografiyalıq ko’nlikpeler payda boladı. Demek,
geografiya sabag’ın sho’lkemlestiriwde ko’rgizbeli metodtın’ a’h’miyeti ju’da’ joqarı
eken.
Ta’biyiy geografiya baslang’ısh kursı tiykarların o’zlestiriw to’mengi klasslarda
iyelegen geografiyalıq tu’siniklerine tayanıladı. Olar tiykarında bir qatar jeke
geografiyalıq ko’nlikpe h’a’m tu’sinikler payda etiledi. Ma’selen: Qaraqalpaqstan
Respublikasının’ geografiyalıq ornı, shegaraları, relefi, paydalı qazılmaları, klimatı,
ta’biyat zonaları, o’simlik h’a’m h’aywanat du’nyası h’aqqında ko’nlikpe h’a’m
tu’sinikler qa’liplestiriledi.
Ta’biyiy geografiya baslang’ısh kursı boyınsha do’gereklerdi sho’lkemlestiriwde
jergilikli ko’rgizbeli qurallardan orınlı h’a’m unamlı paydalanılsa, h’a’r bir tema
boyınsha anıq mag’lıwmatlardın’ beriliwine erisilse go’zlengen maqsetke erisiw
mu’mkin.
Ko’rgizbeli metod ja’rdeminde oqıwshı bilmegen, ele an’lap jetpegen obekt
h’a’m qubılıslar h’aqqında jeterli mag’lıwmatqa iye boladı.
Ko’rgizbeli metodtan paydalanıwda oqıwshılardı o’z betinshe alıp barıp atırg’an
ko’nlikpelerdin’ qa’liplesiwine o’z aldına a’h’miyet beriw lazım. Bul oqıwshılarda o’z
betinshe alıp barıp atırg’an ko’nlikpelerdi qa’liplestiredi.
Na’tiyje ornında sonı aytıw kerek:
- geografiya ta’limi protsessinde jergilikli ko’rgizbeli qurallardan paydalanıw
oqıwshılarg’a teren’ bilim beriw menen birge olarg’a emotsional ruwxıy ta’sir
ko’rsetedi. Olarda belgili mag’lıwmatlardı jıynaw protsessi tezlesedi, oqıwshılardın’
belsendiligin asıradı.
- oqıwshılarda ta’biyiy geografiya baslang’ısh kursında jergilikli ko’rgizbeli
qurallar h’aqqında tu’sinik h’a’m anıqlıqlar payda etiledi.
- ta’biyiy geografiya baslang’ısh kursı sabaqlıqlarında oqıwshılardın’ jergilikli
ko’rgizbeli quralları h’aqqında bilim h’a’m ko’nlikpeler menen qurallandırıwı lazım.
188
Olardın’ imkaniyatların jeterli da’rejede u’yreniw h’a’mde oqıw protsessin
rejelestiriwde esapqa alıw kerek.
|
