Узбекистон республикаси олий ва урта

Juda nam gazlar siklonda tozalanadigan xollarda siklon issitilgan 
bulishi zarur, aks xolda gaz tarkibidagi namning bulganishi va gazdan 
ajralgan chang zarralarining yepishib kolishi natijasida siklon buzilib, ishdan 
chikish mumkin. Siklon tula yuklangan bulsagina samarali ishlaydi, uning 
yuklamasi kam bulganida foydali ish koeffitsienti ham kamayib ketadi. 
Siklonning patrubokidan kirishda xavo okimining tezligi sekundiga 16-20 m 
dan kam va 25 m dan zied bulmasligi, siklondan chikaetganda esa sekundiga 
4-6 m bulishi lozim. 
Q = 1500 - 15000 m
3
/soat 
Kichik diametrli siklonda xavo yaxshirok tozalanadi. Ular xavoni juda 
yaxshi tozalashadi va unumli ishlashi uchun guruxlarga birlashtiriladi. 
Siklonning gazni utkazish kobiliyati uning diametriga boglik. 
10-100 mkm yiriklikdagi chang zarralarini ajratishga muljallangan 
batareyali siklon kichikrok bir necha siklondan tashkil topgan va yukorida 
aytib utilgan prinsipida ishlaydi. Bu xildagi siklonda chang zarralarining 
siklon devorchasiga sikilish kuchi F = mv
2
/R; siklonnning diametri kanchalik 
kichik bulsa, zarralarni sikuvchi kuch shunchalik katta buladi. Shunga kura 
kichik diametrli siklonlar bir xil tezlikda aylanganida xavoni ancha tozalaydi; 
lekin siklonning diametri kichraytirilganda ish unumdorligi kamayadi. Shu 
munosobat bilan tuyish sexlari va boshka sexlar xavosini tozalash uchun 
diametri 0,05-0,1 m, 0,15 m, 0,2 m, 0,25 m bulgan 50 ta bundan kuprok 
kichik siklondan tashkil etilgan batareya va bir agregat kilib birlashtirilgan 
batareyali siklonlardan foydalaniladi. Batareyali siklonlardagi kichik siklonlar 
7 urnatilgan xonalari 5 ga chang xavo patruboklar 2 orkali utadi. Kuvur 3 
silindrik kismining sirtki yuzasida 70
0
kiyalikda kutarilagn parrak bilan 
bulganligidan kichik siklonlar urnatilgan xona 5 ga kiraetgan xavo okimi 
uyurmalana boshlaydi. Xavo okimi 50 va bundan kuprok mayda okimlarga 
ajralib, ularning xar biri changni chuktiradigan tegishli moslama tomon 
78

yunaladi. Bu yerda chang zarralari markazdan kochirma kuchlar ta’sirida 
devorchaga ishkalanib, xarakat tezligini yukotadi va siklonning konus 
kismiga chukadi, sungra bunkerlarda 8 tuplanadi. Xona 5da chang xavo 
tozalangan xavoga kushilib ketmasligi uchun xona ichiga yetik tusik 1 va 4 
urnatilgan, tusikular tepasidagi tirkishlar xavo utolmaydigan kilib suvalgan. 
Batareyali siklon xavoga tarkibidagi changning 85-910%ni ajratib 
oladi. Batareyali siklonlarning gidravlik karshiligi 490-850 Pa (suv ustunining 
150-89 mm ga teng). (43-rasm) 
Mato filtrlarida gazlar okimi serteshik tusik orkali utganida changdan 
tozalanadi. Bu tusiklar maxsus matodan yengga uxshatib tikiladi. Yengsimon 
mato-filtr (44 rasm) 0,1-10 mkm yirikligidagi chang zarralarini ushlab koladi.
Mato yeng 3 lar pastki negiz 2 ga bir necha kator kilib biriktiriladi; 
Tuplangan changni olib chikib ketadigan vintsimon transporteri bulgan 
bunker 10 negiz 2 ning tagiga urnatilgan buladi. Richaglar sistemasi 6 mato 
filtrni vakt - bavakt kokib-silkadi. Gilov 7 ning yukorigi kismida klapanli va 
patrubokli kuti bor; klap 5 va patrubok 4 kuti xavo suriladigan yulga ulash 
uchun xizmat kiladi. Filtrning ishi davrlarga bulinadi: birinchi davr-xavo 
changdan tozalanadi (filtrlanadi); ikkinchi davrda - matoenglar kokib-silkib 
tozalanadi. Patrubok 8 orkali surilib kirgan chang xavo mato-filtrga utadi. Shu 
payt chang zarralari filtr devorchasida klapanli kutiga yunaladi. Mato-
filtrlarni maxsus mexanizm vakt-bavakt kokib-silkib tozalaydi. Shunda klapan 
5 filtrni ventilyatordan ajratadi, klapan 9 chang xavo utadigan yulni bekitadi, 
shundan keyin yenglarni tozalaydigan, ya’ni kokib-silkadigan mexanizm 
ishdan tuxtaydi va vintsimon transporter bunkerni olib chikadi. Tozalalangan 
79

filtr-englar yana suruvchi ventilyatorga ulanadi. Uktin-uktin xavo puflab-
tozalab turiladigan mato-filtrning yaxshi tomoni shuki, uning kokib-
silkadigan mexanizmi, xavo yuboradigan ventilyatori bulmaydi, ayrim yeng 
(filtr)larni yeki bir bulimni tuxtatib kuyish talab kilinmaydi, bu esa filtr 
matosiga tugri keladigan va yil kuyiladigan yuklamani keragicha ayirish 
imkoniyatini tugdiradi. Xom ashe maydalangan sari, xavoning namligi va 
dastlabki ifloslanish darajasi, xavodagi changning 1 m
2 
matoga tugri 
keladigan mikdori kamaygan sari filtrlarning ish samaradorligi kamayaveradi. 
Filtr matovining 1 m
2
dan soatiga 200 m
3 
xavo utib tursa, filtr normal 
ishlaetgan buladi. Yengsimon filtrlardan jundan yeki paxta ipidan tuilgan 
paxmok mato, muslim (yupka gazlama)dan, 100 
0
S xaroratda ishlatiladigan va 
gazlarni tozalaydigan filtrlar esa perxlorvinilli, lavsanli, shisha toladan 
tukilgan mato va boshka gazlamalardan tayerlanadi. Shisha toladan tukilgan 
mato filtr 230-250 
0
Sga bardosh beradi. Filtr uchun ishlatiladigan mato, 
gazlamalar kirishmaydigan, chuzilmaydigan, kimeviy moddalar ta’siriga, 
yukori xaroratga chidamli, chuzuvchi kuchlarga bardoshli, pishik, xavoni 
utkazuvchan, chang-tuzon zarralarini yaxshi ushlab turadigan bulishi lozim. 
Elektrfiltrning tozalash usuli gaz okimi yukori kuchlanishli elektr 
maydonidan utgan vaktda undagi muallak zarralarning ionlashuviga 
asoslangan. Zaryadlangan zarralar zaryadi teskari ishorali elektrod tomon 
siljiydi va unga kunadi. Elektrfiltrlar chang ushlagichlarning eng 
takomillashtirilgan turi xisoblanadi. Ular gazlarni tozalaganida 0,1-1,0 mm 
yirikligidagi chang zarralarining 95-99 % ini ishlab koladi. Gazni Elektr-
sintetik usulda tozalash xavoning yukori kuchlanishli elektr maydonidan utib 
ionlashishiga asoslangan. Elektrfiltrlar ikki xil: kuvurli va plastinkali buladi. 
Kuvurli elektrfiltrda (45-rasm) chang chuktiradigan elektrodlar sifatida 0,2-
0,3 m diametrli kuvurlardan foydalanadigan. Kuvurlar (0,3 m) uki buylab 
izolyasiyali utkazgichlar, ya’ni simlar (2-3 mm diametrli pulat yoki nixrom 
simdan iborat koronlovchi elektrodlar) tortiladi. 220 v kuchlanishli 
uzgaruvchan tok sim 15 lar buylab transformator 9 ga utib, doimiy
(uzgarmas) tokka aylanadi. Tugrilagich 9 ni elektrdvigatel xarakatlantiradi; 
elektrdvigatelga taksimlovchi taxta 13 dan elektr simlar 12 orkali tok kelib 
turadi. Doimiy tok tugrilagichdan izolyator 3 orkali utgan elektrod 5 ga sim 
10 buylab boradi. Chuktirish elektrodining kuviri 6 yerga sim yordamida 
ulangan (erlashtirilgan). Tozalanadigan gaz kuvur 6 ga chang patrubok 2 
orkali utadi va tozalangan kuvur 4 dan chikib ketadi. Manfiy zaryadli elektrod 
5 dan chikayotgan elektronlarli zarralar bir-biridan itarilib, musbat zaryadli 
utkazgich - kuvur 6 tomon yunaladi, bu yerda uz zaryadini yukotib, kuvurning 
sirtiga kunadi. Shu tarzda kuvurga vakt-bavakt utib turgan zarralr 
pirovvardida bunker 1-da yigiladi. 

Download 2,4 Mb.