Suyuq kristallarning strukturasi

5 
fazoviy tartibi shunday namoyon bo’ladiki, suyuq kristallarda 
molekulalarning og’irlik markazining fazoviy joylashishi qisman tartibli 
bo’lsa ham, to’la tartibli emas. Bu ularning qattiq kristall panjarasi yo’qligini 
anglatadi. Shu sabali suyuq kristallar oddiy suyuqlikka o’xshash oquvchanlik 
xossasiga ega. Suyuq kristall arning oddiy kristallar bilan yaqinlashtiradigan 
muhim xossasi bu molekulalarning fazoviy joylashuvida tartibning 
to’liqligidir. Bu tartib joylashuvda namoyon bo’ladi, masalan 
molekulalarning barcha uzun o’qi suyuq kristall namunasida bir xil 
joylashgan Bu molekulalar cho’ziq shaklda bo’lishi kerak. Bundan tashqari 
suyuq kristallarda molekulalarning yanada murakkab tartibda joylashuvi 
hosil bo’lishi mumkin. Molekulalarning o’qlari tartibiga nisbatan suyuq 
kristallar 
3 
xil 
ko’rinishda 
bo’ladi: 

6 
1).Nematik.
2). Xolesterik. 

7 
3). Smektik. 

8 
Fizikada suyuq kritallar va ularning qullanilishi hozirgi kunda 
rivollangan mamlakatlarning barchasida keng ko’lamda kuztuvlar olib 
borilmoqda. Akademiya va ilmiy izlanish muassasalari oldingi izlanishlarga 
asoslangan va qadimiy udumlarga ega. 30-yillarda Leningraddagi 
Frederiksning Svetkovada balarilgan ishlari katta mashhurlk olib keldi va 
tan olindi. Oxirgi yillarda suyuq kristallarni o’rganishga bo’lgan qiziqish 
ortganligi sabab izlanuvchilar suyuq kristallarni o’rganish rivojiga hamda 
qisman suyuq kristallar optikasi rivojiga katta hissa qo’shdi.
Rasmda 
TERMOTROP 
SUYUQ 
KRISTALLARning 
molekulyar 
tuzulishi keltirilgan, В-rasmda smektiklar D-rasmda qatlamlarda 
molekulyar joylashish. а - smektik; б - nemetik; в - xolesterik. 

9 
I.G.Chistyakov, A. R. Kapustin, S.A Brazovskiy, S.A. Piken, Y.M. 
Bhinov va boshqa olimlarning ishlari bu sohada mashhur va suyuq 
kristallarning samarali texnik vositalarini kasf qilishgahlar. 
Suyuq kristallarning mavjudligini 1888 yil Abstryalik botanik Fridrix 
Reynitser 
suyuq 
kristallarning 
xolesterik 
turini 
kashf 
qilgan. 
U yangi sentezlangan xolesterikbenzoat moddasini kuzatib, 145 
0 
C 
temperaturada bu moddaning kristali erib, suyuqliklarning xira yorug’lik 
hosil qilishin aniqladi. Issiqlik miqdori 179 
0 
Cga borganda suyuqlik 
yorqinlashadi, ya’ni o’zini optik munosabatda ko’rsata boshladi, xuddi oddiy 
suyuqlik kabi, masalan suvdek, xolesterilbenzoatning kutilmagan xossalari 
aniqlashtirgan xira fazada polyarizatsion mikraskop ostida bu fazani 
ko’zatish juda qiziqrli edi. Reynitser aniqladiki, u ikkiyoqlama sinadi. Bu 
yorug’lik sinishini ko’rsatkichi, ya’ni yorug’lik tezligi bu fazada faza bog’lik 
ekan. 
Suyuq kristallar buyicha Respublikamizda ham juda ko’p ilmiy 
ishlar qilingan, masalan Samarqand Davlat universiteti “Fizika fakul’teti” ga 
qarashli “Kvant optikasi va radioelektronikasi” kafedrasi bo’lib, bu yerda 
bugungi kunda prof. L.M. Sobirov rahbarligida suyuq kristallar buyicha ilmiy 
ishlar olib borilmoqda. Masalan shu kafedra a’zosi, hozirda kafedraning eng 

10 
yosh(35 yosh) dotsenti D.I. Semyonov “Suyuq kristallarda ul’tratovush 
dispersiyasining turli chastota va temperaturalarda relaksatsiya vaqtini 
hisoblash ” boyicha doktorlik hiyoyasi arafasida. Bizda bu sohada 
laboratoruya jihozlari yo’qligi sababli bu ishni biz sizga avtomayik usulini 
tavsiya etamiz. Masalan “Optika” bo’limida “Suyuq kristallarda ul’tratovush 
dispersiyasining turli chastota va temperaturalarda relaksatsiya vaqtini 
hisoblash ” laboratoriya mashg’ulotini bajarish davomida olingan natijalarni 
matematik hisoblashga ancha qiyinchlik to’g’diradi. Bu masalani hal qilish 
tadqoqot mavzuimizning asosiy maqsadi bo’ganligi uchun Delphi dasturi 
yordamida laboratoriya ishi natijalari, ularga bog’liq eksperimental jadval, 
topshiriqlar tizimiv grafiklar tayyorlandi. Turli chastotalarda olingan 
natijalar quyidagi formula yordamida avtomatik hisoblanib unga tegishli 
jadval va grafiklar chizilda.

Download 1,6 Mb.