Tuzoq eshigi (Trap Door). Dastur yoki tizimni ishlab chiquvchisi
dasturda faqat u foydalanishi mumkin bo‘lgan teshikni qoldirishi
mumkin. Masalan, kod ma’lum bir foydalanuvchi identifikatori yoki
parolini tekshirishi va oddiy xavfsizlik protseduralarini chetlab o‘tishi
mumkin.
Logik bomba (Logic Bomb). Bu ma’lum bir shartlar bajarilgan
taqdirdagina dastur noto‘g‘ri ish tutadigan vaziyat, aks holda u haqiqiy
dastur kabi ishlaydi. Buni aniqlash qiyinroq.
Viruslar (Viruses) Dasturiy tahdidlarning yana bir shakli bu virusdir. Virus bu
qonuniy dasturga kiritilgan kod qismidir. Viruslar o‘z-o‘zini
ko‘paytiradigan va boshqa dasturlarga o‘zini "yuqtirish" uchun
mo‘ljallangan. Ular fayllarni o‘zgartirish yoki yo‘q qilish va tizimning
ishdan chiqishi va dasturning ishdan chiqishiga olib kelishi bilan
tizimga zarar yetkazishi mumkin. Ko‘pgina kirish hujumlarida
bo‘lgani kabi, viruslar ham arxitektura, operatsion tizim va dasturlarga
juda xosdir. Viruslar shaxsiy kompyuterlar foydalanuvchilari uchun
ma’lum bir muammodir. UNIX va boshqa ko‘p foydalanuvchili
operatsion tizimlar odatda viruslarga sezgir emas, chunki bajariladigan
dasturlar operatsion tizim tomonidan yozishdan himoyalangan. Agar
virus bunday dasturni yuqtirsa ham, uning vakolatlari odatda
cheklangan, chunki tizimning boshqa jihatlari himoyalangan. Viruslar
odatda elektron pochta orqali yuboriladi, spam eng keng tarqalgan
304
vektor hisoblanadi. Ular shuningdek, foydalanuvchilar Internet-fayl
almashish xizmatlaridan virusli dasturlarni yuklab olganda yoki
zararlangan disklarni almashganda ham tarqalishi mumkin. Virusni
uzatishning yana bir keng tarqalgan shakli Microsoft Office
hujjatlaridan foydalanadi, masalan, Microsoft Word hujjatlari. Ushbu
hujjatlarda Office (Word, PowerPoint va Excel) dasturlari avtomatik
ravishda ishlaydigan makroslar (yoki Visual Basic dasturlari) bo‘lishi
mumkin. Ushbu dasturlar foydalanuvchilarning shaxsiy akkauntlari
ostida ishlayotgani sababli, makroslar deyarli hech qanday
cheklovlarsiz ishlashi mumkin (masalan, foydalanuvchi fayllarini
xohlagancha o‘chirish).
8.1- rasm. Kompyuter viruslarining yuklash sektori
Virusni yuklash sektorini
foydalanilmaydigan qismiga joylashtiradi
Virus asl yuklash blokini o‘zi bilan
almashtiradi
Tizim yuklanishida virus fizik xotirani
kamaytiradi, yangi chegarada, yuqori xotirada
yashaydi
U boshqa dasturlarning
yuklash sektoriga yozish
urunishlarini bloklaydi
Virus o‘qish-yozish uzilish diskiga ulanadi,
barcha disk faoliyatini kuzatadi
Unda ma’lum bir kunda
zarar yetkazadigan
mantiqiy bomba bor
Har doim yangi R/W disk
o‘rnatilganida, uni ham
zararlaydi
305
Viruslar qanday ishlaydi? Virus maqsadli mashinaga yetib
borgach, virusni tomchi virusi deb nomlanadigan dastur tizimga
virusni kiritadi. O‘rnatishdan so‘ng, virus har qanday harakatni
amalga oshirishi mumkin. Bugungi kunda minglab viruslar mavjud,
ammo ular bir nechta asosiy toifalarga bo‘linadi.
