Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik huquqi darslik I qism

243 
Ushlab qolishga xos huquqiy belgilar birinchidan, qonunga muvofiq 
ushlab qolish bo‟yicha bir tomonlama bitim munosabatlari vujudga 
kelishida; ikkinchidan, kreditor (retentor)ni haqiqiy egaliligida ashyoning 
mavjud bo‟lishida; uchinchidan, qarzdordagi ashyo qonuniy yo‟l bilan 
qo‟lga kiritilgan bo‟lishida; to‟rtinchidan, talablarning garov haqidagi 
qoida 
bo‟yicha 
ashyoni 
qiymatidan 
qanoatlantirish 
imkoniyati 
yaratilishida; beshinchidan, kreditorga mulk huquqi asosida tegishli 
bo‟lgan (o‟z ashyosini ushlab qolish) ashyoni ushlab qolishga yo‟l 
qo‟yilmasligida namoyon bo‟ladi.
“Ushlab qolish huquqi” va “ushlab qolish” bir xil kategoriya emas. 
Ushlab qolish huquqi ta‟minlovchi subyektiv fuqarolik huquqi bo‟lsa, 
ushlab qolish esa ushlab qolishga haqli bo‟lgan shaxs tomonidan ushlab 
qolish huquqini amalga oshirish nazarda tutiladi. Ushlab qolishga xos 
majburiyatni ta‟minlovchi funksiya xarakterli bo‟lib, kreditorning mulkiy 
manfaatlarini himoya qilishda yaqqol namoyon bo‟ladi. Ushlab qolishni 
har qanday holda o‟z ashyosi hisobidan amalga oshirishga yo‟l 
qo‟yilmaydi. Ushlab qolish huquqi o‟zga ashyoga nisbatan vujudga 
keladigan huquqdir.
Ashyoni ushlab qolishdan ko‟zlangan asosiy maqsad kreditor o‟zini 
qo‟shimcha mulkiy xarajatlardan saqlaydi. O‟z navbatida kreditorga 
ashyoni o‟tkazishda qarzdor majburiyatni bajarilishidan ko‟ra ko‟proq 
xarajatlarni qilishiga to‟g‟ri keladi. Ushlab qolish huquqi qayd etilgan 
ma‟noda nafaqat shartnomaviy balki shartnomasiz majburiyatlarda 
qo‟llanilishi mumkin. An‟anaviy jihatdan ushlab qolishga vaqtinchalik 
chora sifatida qaraladi. Uning predmeti bo‟yicha qarzdorning xususiy 
alomatlari bilan belgilangan ko‟char ashyolari hisoblanadi. Ushlab qolish 
subyektiv muddatli huquq bo‟lib asosiy qarzni bekor bo‟lishi bilan uzviy 
bog‟liqdir. Ushlab qolish majburiyat bajarilmaganda kreditorda qarzdorga 
nisbatan tezkor ta‟sir qilish huquqi vujudga keladi. Ushlab qolish 
huquqining qonun asosida vujudga kelishini inobatga olsak, bu huquq 
kreditorning erkiga bog‟liq bo‟lmasligi ham mumkin.
Ushlab qolish huquqi fakti eng avvalo asosiy majburiyatning yoki 
talab qilish huquqining mavjud bo‟lishi bilan izohlanadi. Asosiy 
majburiyatning bo‟lmasligi, uning haqiqiy emas deb topilishi yoki 
shartnomaning tuzilmasligi kreditorda ushlab qolish huquqini vujudga 
keltirmaydi. Shartnomasiz majburiyatda kreditorning egaligiga qonuniy 
olingan va uning tasarrufida bo‟lgan qarzdor mulkini ushlab qolish bilan 
majburiyatning ta‟minlanishiga yo‟l qo‟yilmaydi. Sud yoki hakamlik sudi 
qarorini ijro qilish maqsadida ushlab qolishdan foydalanish maqsadga 
muvofiq emas. Asosiy majburiyat mutlaqo pul xarakterida bo‟lishi talab 
etiladi.

244 
Ushlab qolish huquqining faqat qonunga asoslanishini nazarda 
tutsak, uning majburiyatlarni bajarilishini ta‟minlash usullari tizimida 
o‟ziga xos o‟rin egallashidan dalolat beradi. Boshqa usullar nafaqat qonun, 
balki kelishuv va shartnomalarga ko‟ra ham vujudga keladi. Ushlab 
qolishning asosi bo‟lib hali to‟lov muddati kelmagan qarz hisoblanadi. 
Ushlab qolish huquqi shartnomaga muvofiq vujudga kelganda, u albatta 
yozma ravishda tuzilishi kerak. Basharti ushlab qolinadigan mulk 
ko‟chmas mulk bo‟lsa davlat ro‟yxatidan o‟tkazilgan bo‟lishi talab etiladi.

Download 2,02 Mb.