Tezkor nazoratning mazmuni va uni tashkil etilishi

l e/.kor nazorat testlarining informativligi bajarilganyuklamaga 
illuming qanchalik sezgirligi bilan belgilanadi. Shuning uchun, 
morl'ologik ko‘rsatkichlardan balandlikka sakrash, yugurish va 
n
I
iu
kabi harakatli topshiriqlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
I Ishbu o ‘rinda berilgan mashqlar uchun organizm tizimlari 
funksiyalari darajasini aks ettiradigan biokimyoviy, fiziologik va 
boshqa ko‘rsatkichlar ustunlikka ega bo‘ladi.
I’czkor nazorat testlarining ishonchliligi, eng avvalo, yuklama 
qiymatini qabul qilish aniqligi va takroriy urinishlardagi yuklama 
yo'nalishiga bog‘liq bo‘ladi. Agar, birinchi kun 7,8 m/s tezlik 
bilan yugurish natijasida YuQCh 185 zarba/min bo‘lsa, ikkinchi 
kundagi takroriy urinishda tezlikning qiymati o‘zgarmagan 
holdagina YuQCh yana shunday qiymatda bo‘lishi mumkin.
Tezkor nazorat testlari tanlovi «doza-samara» bog‘liqligini 
o'rganishga asoslangan. Bajarilgan trenirovka topshiriqlarining 
(jismoniy yuklama) qiymati ta’sir dozasi sifatida xizmat qiladi. 
Kcjalashtirilgan trenirovka topshiriqlarini bajarish natijasida 
organizmda ro‘y beradigan siljishlar (fiziologik yuklama) 
h.’tjmi va yo‘nalishi samaradorlik me’yori bo‘lib xizmat qiladi. 
Shu munosabat bilan, tezkor nazoratning asosiy masalalaridan 
hii i - jismoniy va fiziologik yuklamalaming nisbatini aniqlash 
hisoblanadi.
Hu masalaning hal etilishi tezkor trenirovka ta’sirining model 
ko'rsatkichlari sifatida foydalanish mumkin bo‘lgan testlaming 
qiymatlarini aniqlash imkonini beradi.
Turli trenirovka mashqlarining «fiziologik qiymati»ni tezkor 
baholash va har bir tezkor trenirovka ta’sirining o ‘zaro ta’sirini 
hisobga olish trenirovka mashg'ulotlarida ulaming ratsional 
bajarilishi ketma-ketligini tanlash jarayonida katta ahamiyatga 
ega boMadi. Murabbiy yuklamani rejalashtirish jarayonida 
oldingi va keyingi bajariladigan ishlar natijasida organizmda 
siljishlar kuchayishini ifodalaydigan turli mashqlar uchun tezkor 
irenirovka ta’sirlaming ijobiy o ‘zaro ta’sirini oldindan ko‘ra 
bilishi kerak.
153

Sportchining texnik-taktik mahoratini tezkor baholash 
uning musobaqa jarayonida va trenirovka mashg‘ulotlaridagi 
harakatlarining nazoratini nazarda tutadi. Kuzatuvchi vizual 
usulda (yoki qurilma yordamida) siklik xarakterdagi sport 
turlarida texnikaning kinematik va dinamik tavsiflarini, o‘yin va 
yakkakurash sport turlarida hujum va himoya harakatlari sonini 
va shu kabilami qayd etadi. Kuzatish natijalariga ko‘ra sportchi 
mahoratining texnik-taktik samarasi hisoblanadi va uning 
natijalari musobaqa mashqlaridagi, yuklama ko‘rsatkichlaridagi 
va testlardagi yutuqlar bilan taqqoslanadi.
Trenirovka 
yuklamasining 
rejalashtirilgan 
yo‘nalishiga 
bog‘liq holda tezkor nazorat mazmuni va sportchi holatini 
baholashda foydalaniladigan mezonlar o ‘zgarib boradi. Masalan, 
aerob yo‘nalishdagi trenirovka mashg'ulotlarida qoilanadigan 
ko‘rsatkich YuQCh ancha informativ va qulay hisoblanadi: 
taxminan 130 zarba/daqiqa dan 15 0 zarba/daqiqa gacha diapazonda 
bo‘ladigan kislorod iste’moli qiymati YuQCh ga chiziqli bog‘liq, 
ular, o‘z navbatida, energetik talab bilan chiziqli bog‘lanishga ega 
bo‘ladi. Shuning uchun, agar murabbiy tomonidan sportchining 
bir holatida YuQCh uchun 130 zarba/daqiqa qiymat, ikkinchi 
holatida YuQCh uchun 150 zarba/daqiqa qiymat qayd etilsa, u 
holda murabbiy ikkinchi holatda sportchi organizmida aerob 
reaksiyalar ko‘proq miqdorda faollashganiligiga va energiya 
talabi ham ortganligiga ishonch hosil qilishi mumkin.
Biroq, 
anaerob yo‘nalishdagi mashg‘ulotlarda YuQCh 
informativ ko‘rsatkich bo‘la olmaydi, chunki u anaerob 
almashinuvning jadallashuvi darajasi to‘g‘risida hech qanday 
maTumotbermaydi. Shuning uchun, agar sportchining bir holatida 
YuQCh uchun 200 zarba/daqiqa qiymatni, ikkinchi holatda 220 
zarba/daqiqa qiymatni qayd etilsa, bu ikkinchi holatda fiziologik 
yuklama (ya’ni, organizmdagi energetik almashinuvlar jadalligi) 
katta bo‘lganligidan dalolat bermaydi. Tezkor nazoratning 
mazmuni va mezonlariga oid misollar 9.3-jadvalda keltirilgan.

Download 4,09 Mb.