saqlash usullari va boshqalar) zaxiraning logistika tizimining turli
qismlarida aylanishi bilan b o g liq xarajatlariga, miqdoriga va
harakatiga sezilarli ta’sir kolsatadi.
Logistikada
omborlar ham ijobiy, ham salbiy ahamiyatga ega.
Omborda saqlashning salbiy tomoni shundaki, zaxiralarni omborda
saqlash bilan bog‘liq xarajatlar hisobiga tovar narxi oshadi. Bu
— omborga joylashtirish amaliyotlariga sarflanadigan xarajatlar,
omborxonani ijaraga olish, omborlarni tartibda saqlash bilan bog‘liq
joriy xarajatlar.
Bundan tashqari omborxona zaxirasi tashkil etilishi natijasida
boshqa m aqsadlarda foydalanilishi m um kin b o lg a n
k o ‘p
miqdordagi moliyaviy resurslar ishga solinmay qoladi. Shu sababli
mahsulotlarni omborxonaga joylashtirish xarajatlami kamaytirishga
yoki logistik servis sifatini oshirishga imkon bersagina o‘zini oqlaydi
(talabga tez javob berishga yoki arzon
narxlarda oldindan sotib
olish hisobiga iqtisodga erishish).
Omborga joylashtirishning ijobiy tom oni shundaki, ishlab
chiqarish to ‘g‘rilab olinadi, yuklarni butlashga, zaxiralarni to ‘p-
lashga va taqsimlashga kerakli texnik va tashkiliy sharoitlar
yaratiladi.
Demak, obmor xizmati logistikasi — bu ombor xo‘jaligida
oqimning qayta ishlash jarayonida amalga oshiriladigan o‘zaro
bog‘liq operatsiyalar kompleksidir.
Ombor xizmati — logistikasining o lg an ish obyekti tovar-
moddiy qiymatliklarini
omborga joylashtirish, yukni qayta ishlash
va o'rash jarayonidir.
Omborga joylashtirish — logistik kanal ishtirokchilari tomonidan
zaxiralarni saqlash, ulaming butligini ta’minlash, ulami maqsadga
muvofiq (ratsional) joylashtirish, hisobga olish, doimo yangilab
turish va xizmatlarning xavfsiz usullaridan iboratdir.
Omborlaming roli va o ‘rnini tahlil
qilganda iyerarxiyaning
turli bosqichlarida, ya’ni umumdavlat, regional, lokal va ishlab
chiqarish bosqichlarida ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ombor
xocjaligini tashkil etishning eng sodda
variantlaridan biri keng
tarmoqli tuzilmadir. Bunday tuzilmada qaysidir bir to ‘plash punkti
boshqa bir nechta punktlar uchun manba — ombor boladi.
131
Bu tizimning keyingi bir bosqichi eshelonlashgan tuzilma
bo'lib, u bir necha iyerarxiya boqichi — joylashtirish eshelonlaridan
iborat bo‘ladi.
Bunday tizimda iste’molchilardan talablar eng quyi pog‘onadagi
punktga tushadi. Normal sharoitda tovarlar har bir pog'onadagi
om borlar yaqin joylashgan yuqori p o g ‘onadagi om bordan
toldiriladi.
M asalan, kirim om borlarining zaxiralari ulguiji regional
omborlardan toldiriladi. Ba’zan tovar omborga to ‘g‘ri yetkazib
beruvchidan regional va kirim omborlarini cheklab o lad i, yoki
regional ombordan kirim omborlarini chetlab o ladi.
Ombor xo‘jaligini tashkil etishning
zamonaviy turlaridan biri
do‘kon-omborlardir. Ko‘p nomenklaturalik assortiment sharoitida
joylash, saqlash, qidirish uchun m o lja lla n g a n ta ra-d o n ali
mahsulotni qanchadur darajadagi mexanizatsiya va avtomatizatsiya
qilingan ombor sifatida do‘kon-om bor namoyon b o la d i. Bu
jihatdan ombor faoliyati oddiydir. Yangi narsa shuki, omborda
rejalashtirilgan tranzit hajmdan ortiqchasi paydo bolsa,
mayda
ulgurji xaridorlarga tezkorlik bilan sotish ruxsat etiladi. Shu
maqsadda ombor qoshida savdo zali va mayda ulguiji savdo uchun
qabul, butlash va jo ‘natish zonalari, shuningdek, m a’muriy va
xizmat ko'rsatish binolari tuziladi.
Ombor xo‘jaligining samarali faoliyat ko'rsatish shartlari:
