T texniki kolleci




Download 3,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/89
Sana19.11.2023
Hajmi3,83 Mb.
#101194
TuriMühazirə
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   89
Bog'liq
VNS-mühazirə



AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI TƏHSIL NAZIRLIYI 
SUMQAYIT DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN NƏZDİNDƏ 
SUMQAYIT DÖVLƏT TEXNIKI KOLLECI 

Vahid nəqliyyat sistemi
” 
fənnindən
 mühazirələr
 
Orta Ixtisas Təhsil müəssisələrində 
fənnin tədrisi üçün nəzərdə tutulub 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SUMQAYIT-2020 


 
Mövzu 1. 
Giriş. Vahid nəqliyyat sistemi və onun ölkənin inkişafında rolu. 
GİRİŞ 
Müasir dövrdə nəqliyyatsız həyatı təsəvvür etmək mümkün deyil. Nəqliyyatın vəziyyətinə 
görə ölkənin rifah səvıyyəsi də qiymətləndirilir. Nəqliyyatın köməyi ilə biz Yer kürəsinin müxtəlif 
yeıiərinə gedə bilər və əlçatmaz ənginlikləri fəth edə bilərik. 
Nəqliyyat sözü latın köklü iki sözdən: trans - «-dan, -dən» və portare - «aparmaq» - əmələ 
gəlmişdir. Bazar şəraitində vahid nəqliyyat sisteminə yanaşma bir qədər dəyişmişdir. Bu gün 
meydana çıxan rəqabət bir nəqliyyat növünün digərinə qarşı qoyulması kimi yox, nəqliyyatın 
inkişafına təkan verən, nəqliyyat xidmətlərinin maya dəyərini aşağı salmaq və çatdırma sürətini 
artırmaq üçün nəqletmənin yeni proqressiv texnoloqiyalarının axtarışına şərait yaradan arnil kimi 
qəbul edilməlidir. Nəqliyyat xidmətlərinin dəyəri daşınan yüklərin son qiymətlərində özünü 
göstərdiyi üçün sifarişçilər öz mallarını daha ucuz nəqliyyat növləri ilə daşımağa üstünlük 
verirlər. Sərnişinlərin daşınmasına çəkilən xərclərin dəyər anlamından başqa sosial əhəmiyyəti 
də vardır. Nəqliyyat xərcləri ailə büdcəsiııin müəyyən faizindən artıq olmamalıdır. Dünyanın bir 
çox ölkəsində əhalinin ayrı - ayrı zümrələrinə nəqliyyat xərcləri üçün dotasiyalar verilməsi 
nəzərdə tutulur. 
Hal - hazırda nəqliyyat siyasəti məsələlərində dünyanın ən çox inkişaf etmiş hıssəsinin - 
Avropa Birliyi ölkələrinin əsas qüvvəsi aşağıdakı istiqamətlərdə cəmləşdirilmişdir: 
Transavropa şəbəkəsinin yaradılması; 
Nəqliyyat növləri arasında balansın yenidən paylanması; 
İnfrastrukturun lazımi maliyyə ilə təmin edilməsi; 
Ətraf mühitin müdafıəsi; 
Yollarda təhlükəsizlik səviyyəsinin artırılması; 
Xüsusi proqramların («Marko Polo» (bu proqramın əsas qayəsi yük daşımalarının 
avtomobil nəqliyyatından ekoloji cəhətdən daha təmiz nəqliyyat növlərinə ötürülməsidir), 
«Qaliley» (bu proqramın əsas qayəsi intellektual nəqliyyat sistemlərinin yaradılmasının 
sürətləndirilməsi hesab olunur) və s.həyata keçirilməsi. 
Şəbəkə iqtisadiyyatının əsas qaydaları Avropa Birliyındə nəqliyyatın inkişaf 
perspektivlərini müəyyən edən «Bəyaz kitab: 2010 - cu ilə kimi Avropa nəqliyyat siyasəti: vaxt 
çatmışdır» - da verilmişdir. Bəyaz kitabda əsas yer intellektual nəqliyyat sistemlərinin 


genişləndirilməsinə, hərəkətin və yol informasiyasının idarə edilməsi mərkəzlərinin Avropa 
şəbəkəsinin inkişafına ayrılmışdır. Transavropa nəqliyyat şəbəkəsi intellektual nəqliyyat 
sistemlərinin inkişafı üçün ideal obyektdir. 
VAHİD NƏQLİYYAT SİSTEMİ VƏ ONUN ÖLKƏNİN İNKİŞAFINDAKI ROLU 
KEYFİYYƏTLİ NƏQLİYYAT XİDMƏTİ İNKİŞAFIN ÜMUMİ ŞƏRTİDİR
Son zamanlara qədər əksər nəqliyyat müəssisələri yalnız daşıma xidməti yerinə 
yetirir. digər xidmət növləri barəsində fikirləşmirdilər. Bu. nəqliyyat sahəsində bazar 
münasibətlərinin və rəqabətin olmadığı şərait üçiin təbii hal hesab olunurdu. Yeni 
iqtisadi şərait. nəqliyyat xidmətləri bazarının formalaşması, nəqliyyat müəssisələri 
arasında konkurensiyanın yaranması və güclənməsi inkişaf etmiş iqtisadiyyata malik 
ölkələrin nəqliyyat sisteminin fəaliyyətinin öyrənilməsini tələb edir. Nəqliyyatın işinin 
təşkili və planlaşdırılması praktikasında «nəqliyyat xidməti» anlayışı geniş istifadə 
olunmağa başlayır. 
Bilavasitə maddi məhsul istehsal etməyən iş növləri də (məsələn nəqliyyat. rabitə 
və s.) xidmətlərdir.
Xidmət təklif edən fəaliyyətin xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
• 
Xidnıətlər onların təklif olunma prosesindən kənar mövcud ola bilməzlər (yəni onlar 
toplana bilməzlər):
• 
Xidmətlərin satışı faktiki olaraq iş prosesinin özünün satışı dem əkdir. Buna görə də 
xidmətlərin keyfiyyəti iş prosesinin özünün keyfiyyəti ilə müəyyən olunur;
• 
Xidmətlər yalnız müəyyən vaxt və konkret yer və ya istiqamətdə konkret istehlak 
dəyərinə malik olurlar ki. bu onların xidm ətlər bazarında dəyişdirilmə imkanmı 
məhdudlaşdırır;
• 
Nəqliyyat xidmətləri maddi istehsal prosesinin əvvəlinə və ya sonuna aid olur.
Nəqliyyat xidməti dedikdə, təkcə yük və sərnişinlərin yerdəyişməsi yox, həmçinin 
nəqliyyat prosesinin tərkib hissələrinə aid olmayıb, onun hazırlanması və yerinə 
yetirilməsi ilə bağlı olan əməliyyatlar da daşa düşülür.
Ümumiyyətlə, nəqliyyat xidmətinə aşağıdakıları aid etmək olar: 
• 
Yük və sərnişinlərin daşınması; 
• 
Yükləmə - boşaltma işləri (yükləmə, boşaltma, boşaldıb-yükləmə, sərnişinlərin bir 
nəqliyyat vasitəsindən digərinə oturdulması, anbar daxili əməliyyatlar);
• 
Yüklərin saxlanması; 
• 
Nəqliyyat vasitələrinın hazırlanması;
• 
Nəqliyyat vasitələrinin icarəyə verilməsi;
• 
Təzə və təmir edilmiş nəqliyyat vasitələrinin bir yerdən başqa yerə sürülməsi;


• 
Digər xidmətlər.
Xidmətlər nəqliyyat müəssisəsinin əsas fəaliyyəti ilə qarşılıqlı əlaqə əlamətinə 
görə (özündə bu və ya digər şəkildə daşıma elementi əks etdirən) daşıma və qeyri 
daşıma kimi iki yerə bölünür. 
Xidmət olunan istehlakçının növün ə görə xidmətlər - (qeyri nəqliyyat müəssisə və 
təşkilatlarına göstərilən) kənar və daxili (digər nəqliyyat müəssisə və təşkilatlarına 
göstərilən) olurlar. 
Təklif olunan xidmətlə bağlı fəaliyyət xarakterinə görə xidmətlər - texnoloji
kommersiya, informasiya və s. növlərə bölünürər.

Download 3,83 Mb.
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   89




Download 3,83 Mb.
Pdf ko'rish