Silikat materiallar va nodir, kamyob metallar texnologiyasi

158 
% gacha Fe
2
O
3
erishi mumkin. C
3
A – Na
2
O, C
3
A – K
2
O sistemasida qattiq eritmalar 
muhim o‘rin tutadi. C
3
A panjarasida Na+, Ca
2
+ bilan almashadi, bundaqattiq eritma 
hosil bo‘lib, uning tarkibi Na
2
O · 8CaO · 3Al
2
O
3
to‘g‘ri keladi. SiO
2
mavjudligida 
Na
2
O · 8CaO · 3Al
2
O
3
bilan birga izomorf K
2
O · 8CaO · 3Al
2
O
3
birikma mavjud 
bo‘lishi mumkin. Uch kalsiyli alyuminat klinkerining oraliq fazasi tarkibiga kiradi. 
Ushbu birikma polimorf xususiyatga ega emas. Inkongruent tarzda 1524 °C haroratda 
erib CaO va suyuq faza hosil qiladi. C
3
A suv bilan juda shiddatli reaksiyaga kirishadi 
va tez tishlashishadi. Portlandsement klinkeridagi uning miqdori 6–8 % dan 
ortmaydi. C
3
A miqdorining ortishi sement toshining dengiz suviga bo‘lgan 
chidamliligini pasaytiradi (sulfat bardoshlik xususiyatini pasaytiradi). 
Portlandsement va giltuproqli sementlar texnologiyasi uchun muhim bo‘lgan 
(1965y) amalga oshirilgan ilmiy izlanishlar orqali suvning muvozanat holatga ta’siri 
aniqlandi. Ma’lum bo‘ldiki, odatdagi namlikda 12CaO · 7Al
2
O
3 
(C
12
A
7
) va 12CaO · 
7A
l2
O
7
· H
2
O (C
12
A
7
H) oralig‘idagi faza barqaror bo‘lar ekan va u bir jinsli suyuqlik 
hosil qilish bilan va suv bug‘larini ajralishi bilan 1392 °C da eriydi. 20-rasmda CaO-
Al
2
O
3
–H
2
O sistemasida yuqori haroratlarda yuzaga keluvchi gipotetik faza 
muvozanatlari aks ettirilgan 
20-Rasm. CaO-Al
2
O
3
-H
2
O gipotetik diagrammasi: 
1-C
12
A
7
– C
12
A
7
H qattiq eritma chizig‘i 

159 
Suvning yutilishi strukturada katta o‘zgarishlarsiz boradi va bu C
12
A
7
birikmani 
seolitlarga taalluqli deb aytishga asos bo‘ladi. Quruq argonli muhitda C
12
A
7 
kongruent tarzda erib, 1374 °C haroratda CA va suyuqlikka parchalanadi. CaO – 
Al
2
O
3
sistemasida absolyut quruq muhitda 1360 °C haroratda C
12
A
7
faza C
12
A
7
– 
C
3
A hamda C
12
A
7 
– CA dan iborat evtektikalarni hosil qiladi. CaO – Al
2
O
3 
sistemasida shuningdek C
5
A
3
metabarqaror birikma mavjud bo‘ladi va uning tarkibi 
C
12
A
7 
tarkibiga juda yaqindir, ammo C
12
A
7 
kubik simmetriyadan farq qilib, rombik 
simmetriyaga ega bo‘ladi. 
C
5
A
3
tarkibning fazasi C
12
A
7
tarkibini quruq muhitda eritmani sovutish orqali 
hosil qilish mumkin. C
5
A
3
tarkib havoda inkongruent tarzda 1361 °C haroratda va 
quruq argonda 1352 °C haroratda eriydi. CaO – Al
2
O
3
sistemasida hosil bo‘luvchi 
CaO – Al
2
O
3
kalsiy monoalyuminat katta ahamiyatga ega bo‘lib, u 1605 °C da 
inkongruent tarzda eriydi va CA
2
hamda suyuqlik hosil qiladi. CA ko‘p asosli kalsiy 
alyuminatlarga nisbatan sekinroq gidratatsiyalanadi. Kalsiy monoalyuminati 
giltuproqli sementlarning eng muhim bog‘lovchi komponenti bo‘lib hisoblanadi. CaO 
– Al
2
O
3
sistemasining gidravlik faol fazasi deb, shuningdek CaO–2Al
2
O
3 
(CA
2
) – 
kalsiy dialyuminat hisoblanadi. 
CA
2 
1765 °C haroratda CA va suyuqlikka parchalanishi bilan inkongruent 
tarzda eriydi. CA
2
juda sekin gidratatsiyalanadi, CA mavjudligida CA
2
gidratatsiyasi 
birmuncha tezlashadi. Panjaraga CA
2
va Fe
3+
,Cr
3+
,Ti
3+
valentli ionlarni kiritilishi CA
2
gidratatsiyasi qotishning ilk bosqichlarida tezlashtiradi. 
CaO · 6Al
2
O
3
– kalsiy geksaalyuminati bog‘lovchilik xususiyatlariga ega 
bo‘lmaydi .CA
6 
1850 °C haroratda α – korund va suyuqlikka parchalanishi bilan 
inkongruent tarzda eriydi. 

Download 6,08 Mb.