0 ‘zlashtirish uchun savollar
1. Omixta yem qanday donlardan tayyorlanadi?
2. Omixta yem turlari va ulaming afzalliklarini tushuntirib bering.
3. Briketlash deganda nimani tushunasiz?
4. Omixta yemlar qanday boyitiladi?
58-ish. Omixta yemni saqlash
Darsning maqsadi:
talabalami omixta yemni saqlash texno
logiyasi bilan tanishtirish.
Omixta yem tarkibida turli xil moddalaming bolishi uni
saqlashni bkmuncha qiyinlashtiradi. Bunda omixta yem tarkibidagi
har bir moddaning va moddalar birikmasidagi o'zgarishlami hisobga
olish lozim.
Ishlash
tartibi:
omixta yemni saqlashda undagi asosiy ozuqa
moddalaming kamayib ketmasligiga va uning oziqlik qimmatini
belgilovchi xususiyatlarini yo‘qotmasligiga asosiy e’tibor berilishi
lozim. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, omixta yemni saqlash
mobaynida uning oziqlik qimmati oshmaydi, aksincha uni uzoq vaqt
saqlash yoki saqlash tartibini buzish uning oziqlik qimmatining
pasayishiga olib keladi.
Omixta yemni uzoq vaqt saqlashga bir qator omillar ta’sir
ko'rsatadi. Boshlang‘ich xom ashyoning sifati va uning saqlashga
moyilligi, yemning retsepturasi va tayyorlash texnologiyasi, tuzilishi,
nam miqdori kabilar omixta yemning saqlanuvchanligini belgilovchi
asosiy omillardan hisoblanadi.
Omixta yemning saqlanuvchanligi uning kimyoviy tarkibi ga ham
bog‘liq. Omixta yem tarkibida namni o‘ziga tezda shimib oladigan Г
moddalar ko‘p bo‘lganda uni uzoq vaqt saqlab bolmaydi. Ayniqsa,
omixta yemlami ozuqa holda saqlanganda bu jarayon juda teiz o'tadi
va uning oziqlik qimmati pasayib ketadi. Namni o'ziga shimib olish
xususiyati yemning g'ovakltgiga hamda tuzilishiga bog‘liq.
Omixta yemni saqlashda havoning harorati muhim ahamiyatga
ega. Havo harorati past va namligi kritik namlikdan past bolgan
sharoitda omixta yemni uzoq vaqt sifatini buzmasdan saqlasa boladi.
Havo harorati (5 dan 20°S gacha o'zgarishida) va namligiga (10 dart
18% gacha o‘zgarishda) bogliq holda omixta yemni 4 dan 120
kungacha saqlash mumkin, Havo haroratining kolarilishi bilaa
omixta yemning sifatiga salbiy ta’sir kolsatuvchi bir qator
mikroorganizmlar va zararkunandalar pay do boladi. Shuningdek,
omixta yemda boladigan oksidi anish jarayonlari ham havo harorati
kolarilishi bilan ancha faollashadi. Pirovard natijada yem tarkibida
oqsil kamayib ketib, ammiakli azot, ammiak va uchuvchan azotli
birikmalar paydo boladi.
Omixta yemda turli xil mikroorganizmlami paydo qiladigan
namlik
kritik namlik
deb yuritiladi. Don mahsulotlarini saqlashda bu
atama boshqa ma’noni anglatadi. Turli xil omixta yemlarning kritik
namligi turlicha. Suyak uni uchun kritik namlik 8,7%, beda uni uchun
14,9%, chigit shroti uchun 12,8%, chigit sheluxasi uchun 11,5% ni
tashkil qiladi. Umuman, omixta yemlar uchun kritik namlik 10 dan
14,5% gacha boladi. Bu kolsatkich omixta yemning mineral
qo‘shilmalari - tuz, karbamid va boshqalar uchun taalluqli emas.
Omixta yemlarni uzoq vaqt saqlashda ulami donador qilib,
boyitish va briketlash muhimdir. Bunda yem tarkibidagi ozuqa mod
dalar tabiiy holatdagiga nisbatan sochilma va donador, tolaroq va
yaxsbiroq saqlanadi. Dalada quritib jamg‘arilgan pichanda 47-53%
ozuqa birligi va 29-53% hazm boladigan protein saqianib qoladi.
Yem-xashak granulalanganda esa ozuqa moddalarning 3,13-3,22% i
va karotinning 22-63% i nobud boladi. Granulalar 12 oy saqlanganda
tarkibidagi ozuqa birliklarining nobud bolishi 5-8% dan oshmaydi,
holbuki sochilma holda saqlanganda uning 30% ga yaqin qismi nobud
boladi. Karotinning nobud bolishi sochilma holatda 80-85% ga
boradi, donador qilinganda esa u keskixi kamayadi. Granulalangan va
briketlangan ozuqalami saqlash uchun kamroq joy kerak boladi.
Ulami tashish va mollarga yedirish osonlashadi, tarkibidagi ozuqa
moddalar yaxshi va nobud bolm ay saqlanadi.
Omixta yemlar asosan granulaiash jarayonida 80-90°S da ish-
lanadi, bunday haroratda ko‘pgina mikroorganizmlar nobud boladi.
Natijada tayyor mahsulotning saqlanuvchanligi keskin oshadi. Omixta
yemda asosan don mahsulotlarida boladigan mikroorganizmlar
boladi. Lekin omixta yemda don mahsulotlariga qaraganda
mikroorganizmlar mahsulot birligiga ancha ko‘p bo'ladi. Omixta
yemlar asosan bakteriyalar (ko'pmcha Ye.
herbicola)
va mog'or
zamburug‘larining (asosan
Alternaria, Sladosporium
va b.) yashashi
uchun qulay muhit hisoblanadi. Kritik namlikda va qulay haroratda
(10-20°S dan yuqori) mog'or zamburug'lari uchun qulay sharoit
yaratiladi, natijada ko'p issiqlik ajralib chiqadi va yem o‘z-o‘zidan
qiziy boshlaydi. Omixta yemlaming g'ovakligi katta bo'lganligi
uchun (50-58%) ko'pincha aerob zamburug'lar rivojlanadi.
Omixta yemlaming issiqlik va harorat o'tkazuvchanlik xususiyati
past bo'lganligi sababli ulaming o'z-o'zidan qizishi ancha tez sodir
bo'ladi. Bunda harorat 35-50°S va undan yuqori bo'ladi. Omixta
yemlarda o'z-o'zidan qizish natijasida protein, xom moy, karotin va
boshqa moddalar keskin kamayib, uning ozuqalik qimmati pasayadi.
Shuningdek, yem tarkibida bir qator zaharh moddalar (ammiak va
boshqalar) hosil bo'ladi.
Omixta yemlaming o'z-o'zidan qizishi va buzilishida don
mahsulotlarining zararkunandalari, turli xil hasharotlar va kanalar
muliim rol o'ynaydi. Donda uchraydigan hamma hasharotlar omixta
yemlarda ham uchraydi. Ular hatto namhk juda past bo'lganda ham
uchraydi. Omixta yemlami turli xil hasharotlardan saqlashning amaliy
kurash vositalaridan asosiysi ulami past haroratda (5-d0°S dari past)
saqlash dir.
Umuman, omixta yemlarda hasharotlar juda jadal ravishda
ko'payadi, saqlashning dastlabki 2-3 oyi ichida hasharotlar 40-60
baravarga ko'payib umumiy massani 28% gacha kamayishiga olib
keladi.
Omixta yemni uzoq vaqt saqlashda uning bir qator xususiyatlarini
hisobga olish lozim. Aks xolda u oz vaqt ichida butunlay buzilishi
mumkin. Omixta yemlar va ulami tayyorlashda ishlatiladigan tarkibiy
qismlar uyum holda va turli qoplarda saqlanadi. Omixta yemlami
polietilen qoplarda va kraft qoplarda saqlash uning ozuqalik
qimmatini va undagi karotinning yaxshi saqlanishini ta’minlaydi (43-
jadval).
Donadorlangan va briketlantan omixta yemlami saqlash ham
ancha qulayliklarga ega. To'kiluvchan omixta yemlaming hajm
og'irligi uning tarkibiga qarab 480 dan 680 1 g, donadorlanganda esa
600-660 1. g bo'ladi. Shu sababli donadorlangan omixta yemlar
tashishda va saqlashda kam joyni egallaydi. Donadorlangan omixta
yemlaming to‘kiluvchanligi ham yuqori boladi. Sochiluvchan omixta
yemlaming tabiiy qiyalik burchagi 40-40°, donador qilingan
yemlamiki esa 33-38° boladi.
43-jadval
|
