shirkatlariga faqat erkin tug‘ilgan asl yunon erkaklarigina a’zo bo‘la
olganlar. Ellinizm davrida aktyorlar jamiyatda, awalgidek, yuqori
qadr-qimmatga ega bo‘lganlar: tomosha ko'rsatish uchun ular urush
borayotgan chog'larda o‘zga mamlakatlarga ham bemalol o‘ta ol
ganlar. «Dionis artistlari» harbiy majburiyatlardan ozod etilganlar.
Yangi Attika komediyasi kundalik turmushni aks ettirishga
qaratilganidan unda ijrochilik ham ko‘proq hayotiylik kasb etgan
edi.
Lekin xotin-qizlar rollarini, awalgidek, erkaklar o'ynagan va
niqob ham saqlanib qolavergan. Niqoblar soni ko‘paygan. Bu qat’iy
belgilangan asosiy personajlar turlarini ko'paytirish maqsadida
tug‘ilgan edi.
Yangi Attika komediyasi janri bo‘yicha juda ko‘p dramaturglar
faoliyat ko'rsatganlar. Menandr shular orasida eng mashhuri bo‘lgan.
M ENANDR (e. av 343—292) Afinada aslzoda, boy oilada
dunyoga kelib, yaxshi tahsil ko‘rgan, ayniqsa adabiyot, notiqlik va
falsafa bobida keng m a’lumotli bo'lgan.
M enandr 100 dan ortiq komediya yozgan,
biroq
8
martagina
g'alaba qozongan, xolos. Menandr yangi komediyaning ijodkori si-
fatida qadr topdi va uning shuhrati Yunonistondan tashqarida ham
yoyiladi. Rim dramaturglaridan Plavt va Terensiy unga taqlid
qiladilar yoki uning asarlarini qayta ishlaydilar.
«Odamovi» pyesasi Menandming bizgacha to ‘liq yetib kelgan
yagona komediyasidir. Bu komediyaning matni 1956-yildagina to-
pilgan. Pyesada odamovi, to‘ng va xilvatparast kishining antiqa
obrazi chizilgan. Bu — dehqon Knemon: u odamlarni yoqtirmaydi
va odamlar
bilan muloqotda boim ay, tanholikda yashashni xush
ko‘radi. Lekin Knemon oxiri fe’lining torligidan tavbasiga tayanadi.
U quduqqa tushib ketadi (sahna orqasida) va odamlar yordamida
arang o ‘limdan qutuladi. Shunda, u odamlarning bir-biriga muhtoj-
ligini payqaydi.
M enandrni odamlarning xarakteri, fe’l-atvori va bularni
namoyon etish tarzi qiziqtirar edi. Pyesalarining nomlari ham
shundan dalolat beradi. «Odat»da aynan xarakter Menandr ko-
mediyalarida voqeani harakatga keltiruvchi kuch bo'lib xizmat
qiladi. «Hakamlar sudi»dagi
qahramonlardan biri, qul Onisim
tilida, u, inson taqdiri tangriga bog'liq emas, balki o 'z shaxsiy fe’l-
atvoriga bog'liq deydi. Dramaturg yangi Attika komediyasining
shartli niqob tipiga ko'pgina o'zgarishlar kiritadi va an ’anaviy salbiy
personajlarni qator ijobiy fazilatlar bilan to'ldiradi. Menandr har bir
insonda sertakalluflik va badkirdorlik jihatlarini bir-biriga zid
qo'yadi. Odamlar fe’l-atvorini yaxshilash, ulaming bir-birlariga
30
mehr-shafqatli boiishlari — Menandr komediyalarining maqsadi
edi. Binobarin, bu adib ijodiga xos insonparvarlik va dilkusholik
tamoyiUari haqida bemalol gapirish uchun asos bo'la oladi.
Yangi Attika komediyasi Yunonistonda paydo bo'lgan
drama-
turgiyaning so'nggi janri edi. Muammoning o'tkirligi, jiddiy ijti-
moiy-siyosiy masalalarni o'rtaga qo'yish bu komediya uchun xos
emas. Lekin xarakterlarni ishlash va xatti-harakatlarni keskinlash-
tirish sohasida mazkur komediyada muayyan siljishlar qilindi.
Undagi maishiy personajlarning, sujetlarning Rim teatri va keyin-
chalik yangi davr teatriga ko'chib o'tishi bejiz emas.
