dinam ika kursida asosan qaytar ja ra y o n lar к о 6rib chiqiladi.
B unday jarayon mavjud b o ‘lishi uch u n issiqlik m anbaidan va
harakatlanuvchi porshenli silindrdagi ish jism idan iborat tizim
term ik izolyatsiyalangan bo ‘lishi, y a ’ni issiqlik atrof-m uhitga
sarflanmasligi lozim. Q aytar jarayonlarni o ‘rganish
issiqlikdan
eng unum li foydalanish sharoitlarini aniqlashga im kon beradi.
Aslida, issiqlik m ashinalarida (ichki yonuv dvigatellarida) real
jarayonlar ju d a qisqa vaqt ichida sodir b o ‘ladi, bu esa qaytar
jarayonlam i olishga im kon berm aydi. Bunga sabab, real gazlar-
da m olekulalararo
ishqalanishning mavjudligi, shuningdek, gaz
m o lek u lalarin in g silin d r devorlariga ish q alan ish i natijasida
(ham siqilish, ham kengayish jaray o n larid a)
issiqlik ajralib
chiqishidir. Ichki yonuv dvigatellariga xos bunday jarayonlar
qaytmas b o ‘ladi.
Qaytm as jarayonlarni qaytar jarayonlarga taqqoslash yo‘li
bilan real jaray o n lard a q o ‘sh im cha isro f b o ‘ladigan issiqlik
topiladi. Shuni aytish kerakki, isrof b o ‘lgan
issiqlik qanchalik
kam b o ‘lsa, ichki yonuv dvigatelidagi ja ra y o n la r sh u n ch a
m ukam m al tashkil qilingan bo‘ladi.
T erm odinam ikaning birinchi qon u n in i quyidagicha ta ’rif-
lash m um kin. M a ’lum m iqdorda m exanik ish bajarish uch un
bu ishga ekvivalent miqdordagi issiqlik energiyasi sarflanishi
zarur, y a’ni
Q = L ,
J;
bu yerda
Q — sarflangan issiqlik energiyasi, J yoki kkal;
L — bajarilgan ish, J yoki kG m
Tajribalarga asoslanib kkal bilan kG -m orasidagi bog‘lanish
quyidagicha hisoblanadi: 1 kkal = 427 kG -m , y a ’ni 1 kkal
issiqlik sarflab 427 kG m ish bajarish m um kin:
Л = 45ў
k k a l/ (kG m '>-
Ichki yonuv dvigatellarida hosil b o ‘ladigan
energiya bir
soat davom ida bajarilgan ish qiymati bilan o ‘lchanadi. Shuning
uchun energiyaning o ‘lchov birligi qilib ot kuchi soat (o. k. •
soat); kilovatt-soat (kVt soat) qabul qilingan.
K o‘pgina hollarda issiqlik birliklarini ish birliklariga aylan-
tirishga to ‘g ‘ri keladi. Bu ishni osonlashtirish m aqsadida quyi-
12
dagi
1
.
2
-jadvalda issiqlik va ish birliklari orasidagi bog‘lanishlar
keltirilgan.
1.2-jadval
