Pedagogik konfliktologiya f. M. Qo ‘ chqarova pedagogik

11 
ijtimoiy siqiluv, dilsiyohlik, hafagarchilik, nafrat, qasos, birov-
larni mensimaslik, kibrli munosabat. 
Konfliktlarni boshqarishning boshqa fanlar bilan aloqalarini 
ochib berishda ularning nisbatan mustaqil nazariya sifatida shakl-
lanishidagi o‘rnini emas, balki fanlarning har biri nizolarni bosh-
qarish bilan bog‘liq ravishda o‘z uslubiy funksiyasini qanday 
bajarishini ko‘rsatish muhimdir. 
Avvalo, nizolarni boshqarish falsafa, sotsiologiya, psixologiya, 
siyosatshunoslik, tarix, iqtisod bilan bunday aloqani ochib bera-
di. Falsafaning ushbu funksiya mazmunini aks ettiruvchi umumiy 
falsafiy usulda amalga oshiriladigan metodologik funksiyasini alo-
hida ta’kidlash lozim. Konfliktlarni boshqarish bilan boshqa fanlar 
o‘rtasidagi bog‘liqlik quyidagi ikki jihatdan ochib beriladi: birinchi 
jihat shundaki, nizolarni boshqarish boshqa fanlar doirasida ishlab 
chiqilgan bilish prinsiplariga asoslanadi va nizo mavzusini chuqur-
roq anglashga imkon beradi. Ushbu tamoyillar: universal muloqot 
tamoyillari; determinizm; rivojlanish; tizimli yondashuv; ijtimoiy va 
faoliyat konteksti; shaxsiy yondashuv; bir-birini to‘ldiruvchi va h.k. 
Masalaning ikkinchi tomoni esa konfliktologiyaning boshqa fanlar-
dagi tadqiqot usullaridan ijodiy foydalanishidan iborat. Konfliktlarni 
boshqarish boshqa fanlar bilan aloqasi haqida gapirganda, boshqa 
fanlar bilan aloqasi haqida gapirganda, uning ushbu fanlarga
teskari ta’sirini qayd etmaslik mumkin emas. Masalan, shaxslararo 
munosabatlar sohasidagi konfliktologik muammolar ko‘plab psixo-
logik, sotsiologik, huquqiy va axloqiy muammolarni, xususan, alo-
qa, munosabatlar, ijtimoiy-psixologik iqlim va boshqa ko‘plab 
muammolarni hal qilishni rag‘batlantiradi.. Konfliktologiya bu eng 
yosh tarmoqlardan biridir. Ko‘plab fanlarning birlashmasida rivoj-
langan ilmiy bilimlar, eng avvalo, sotsiologiya va psixologiya-
dir. Konfliktologiya sotsiologiyaga nisbatan mustaqil yo‘nalish 
sifatida 20-asrning 50-yillari oxirida paydo bo‘ldi va dastlab 
«mojaro sotsiologiyasi» deb nomlandi. Ushbu voqea Dahrendorf 
(Germaniya) va Coser (AQSh) - «Ijtimoiy mojarolarning funksi-
yalari» (1956) asarlari bilan bog‘liq. Xuddi shu davrda psixolo-
giyada ham shunga o‘xshash holat kuzatiladi. M. Sherif, D. Rapo-

12 
port, R. Dose, L. Tompson, K. Tomas, M. Doych, D. Skott va bosh-
qalarning tadqiqotlari tufayli konflikt psixologiyasi nisbatan musta-
qil yo‘nalish sifatida ajralib chiqdi. Konflikt sotsiologiyasida va 
ayniqsa, konflikt psixologiyasida olib borilgan tadqiqotlar konflik-
tologik amaliyotni rivojlanishiga hissa qo‘shdi. Konfliktologik ama-
liyotning shakllanishi XX asrning 70-yillariga to‘g‘ri keladi. Ushbu 
davrda Horovits va Boardman ziddiyatli o‘zaro munosabatlarda 
konstruktiv xulq-atvorni o‘rgatishga qaratilgan psixologik trening 
dasturini tuzadilar. C. Osvud xalqaro ziddiyatlarni hal qilish uchun 
ishlab chiqilgan PIR (Tanglikni pasaytirish uchun bosqichma-
bosqich va o‘zaro tashabbuslar) metodologiyasini ishlab chiq-
di. Konfliktologik amaliyotni shakllantirishda nizoni hal qilish 
bo‘yicha muzokaralar olib borish texnikasi alohida o‘rin egalladi 
(D. Skott, S. va G. Bauer, G. Kelman va boshqalar). Mediatorlar (V. 
Linkoln, L. Tompson, R. Rubin va boshqalar) ishtirokidagi muzo-
kara texnologiyalarini rivojlantirish AQShda 70-80-yillarda media-
tor mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha ta’lim muassasalarining 
yaratilishiga olib keldi. Bu davrda R.Fisher va V. Ureyning «print-
sipial muzokaralar» Garvard usuli butun dunyoga mashhur bo‘l-
di. 1980-yillarda AQSh va dunyoning boshqa mamlakatlarida nizo 
markazlari paydo bo‘ldi. 1986 yilda BMTning tashabbusi bilan 
Avstraliyada nizolarni hal qilish xalqaro markazi tashkil etildi
Shunday qilib, pedagogik konfliktologiyaning maqsadini 
o‘qituvchilar tarkibida shaxslararo muloqotning barcha turlarini 
optimallashtirish; bolalar, o‘qituvchilar, ota-onalarga pedagogik 
nizolarning oldini olish va hal etishda psixologik-pedagogik 
yordam ko‘rsatish; identifikatsiya va integratsiya jarayonlarini 
tartibga solish va boshqalar belgilab beradi.

Download 3 Mb.