Umumiy falsafiy va iqtisodiy qonunlar

Umumiy falsafiy qonunlar bu avvalo quyidagi materialistik dialeqtika 
qonunlaridir: 
1. Miqdor o’zgarishlarining sifat o’zgarishlariga utish qonuni narsa va 
xodisalar miqdor va sifat jixatlarini o’zaro bog’liqligi va ta’sirini tavsiflaydi. 
2. Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonuni xarakatlantiruvchi kuch,o’z-
o’zidan xarakat qilib amalga oshuvchi rivojlanish manbaini ko’rsatadi. 
3. inkorni inkor etish qonuni cheqsiz rivojlanish va takomillashish yunalishini 
belgilaydi. Eskirgan narsani inkor etmay, rivojlanishga erishib bulmaydi, chunki 
inkor natijasida yangi narsa uchun joy yaratiladi. Shuning uchun inkor yangi bilan 
eski boglangan vaqtdir. 
Bozor munosabatlari sharoitida menejment eski buyruqbozlik shakl va 
uslublarni inkor etib, ular ilmiy asoslangan yangilari bilan almashtiriladi. 
4. ijtimoiy borlikning ijtimoiy ongdan birlamchi ekanligini belgilovchi qonun 
mexnat jamoasi, aloxida mexnatkash xayotining birlamchi ekanligini ko’rsatdi. 
Boshqaruvni umumlashtirish zarur bo’lgan ijtimoiy, jamoa, shaxsiy manfaatlarni 
aniqlashda bu qonun amal qilishini xisobga olmay amalga oshirib bulmaydi. 
5. Ishlab chiqarish kuchlarining ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarga nisbatan 
belgilovchi ekanligini ifodalovchi qonun boshqaruv uchun katta ahamiyatiiyatga 
ega. Aynan boshqaruv vositasida ishlab chiqarishning ikki tomoni ishlab 
chiqaruvchi kuchlar va ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar aloqasi yo’z beradi. 
Falsafaning yuqorida sanab utilgan va boshqa qonunlari menejment 
metodologiyasi asosini tashkil etadi. Ular menejmentda markaziy kategoriyalar 
bo’lib, uning konsepsiyasi birligini mustaxkamlash, barcha kategoriyalar urtasidagi 
bog’liqlikni aniqlashga imkon yaratadi. 
Iqtisodiyotni boshqarish tizimida iqtisodiy qonunlar yetakchilik kiladi. 
Insonlar mexnatini erkin birlashtiruvchi va tartibga soluvchi boshqarish tizimi 
maksadlarni aniq belgilash, ularni amalga oshirish yo’llarini izlash, ular erishilgan 
natijalariga baxo berish, iqtisodiy samaradorligida aks etuvchi iqtisodiy qonunlar 
talablari aniq xisobga olish lozim. 

1. Jamiyat extiyojlarini mumkin kadar kam resurslar sarflab iloji boricha tulik 
kondirish qonuni. Jamiyatdagi barcha iqtisodiy va ijimoiy jarayonlar, ularni amalga 
oshirish qonunlari bu qonunga amal kiladi, chunki u quyidagilarni ifodalaydi: 
 ishlab chiqarishning obyektiv yunalishi, uning xalq farovonligini oshirish, 
shaxsiy xar tomonlama rivojlantirishga qaratilganligini; 
 insonlar xo’jalik faoliyatining asosiy sabablari, umumxalq iqtisodiy 
manfaatlarining yetakchiligini; 
 ishlab chiqarish samaradorliginining ijtimoiy-iqtisodiy moxiyatini. 
Bozor munosabatlari sharoitida bu qonunning mazmuni xar tomonlama boyib 
boradi. 
2. Qiymat qonuni yoki narx qonuni. Tovarlarning pulda ifodalangan qiymati 
narx deb ataladi. Narx esa talab va taklifga bog’liq ravishda aniqlanadi. Narx bozor 
barametridir: agar talab va narx yuqori bo’lsa, ishlab chiqarish kengayadi. Talab va 
narx pasayganda ishlab chiqarish kiskaradi. Talab xajmi va tarkibi taklif xajmi va 
tarkibiga teng bo’lgan xoldagi narx muvozanat narxi deyiladi. 
Ishlab chiqariladigan xar bir tovar turi, xajmi ularga bo’lgan ijtimiy 
extiyojlarga teng bo’lishi, ya’ni tulov kobiliyatiga ega talabga teng bo’lishi kerak. 
3. Talab qonuni. Uning mazmuni shundan iboratki narx qancha yuqori bo’lsa, 
talab shunchalik kam bo’ladi. Talab xaridorning tulov kobiliyatini ifodalaydi. 
Bunda talab elastikligi koeffisiyenti qanday aniqlanishini ko’rib chiqamiz: 
talab xajmi usishi % 
Qtalab elas. = _____________________; 
narxlarning pasayishi % 
4. Taklif qonuni. U narx ortishi bilan taklif ortishini ifodalaydi. Taklif - bu 
tovar va xizmatlarning narxdagi qiymatidir. Bunda taklif elastikligi koeffisiyenti 
quyidagiga teng: 
taklif usishi xajmi, % 
K taklif.elas. = _____________________ ; 
narxlar usishi, % 

5. Rakobat qonunining moxiyati shundan iboratki, ya’ni rakobat sharoitida 
zarar keltirmay eng yaxshi natijaga ega bo’lib bulmaydi, chunki barcha tovar 
ishlab chiqaruvchilarning daromadi oshishi tartibini o’rnatib bulmaydi. 
6. Iste’molchi nuqtai nazaridan eng sunggi naflilik qonuni. Naflik - tovar va 
xizmatlar iste’molidan konikishni bildiradi. Umumiy naflilik ma’lum tovar va 
xizmat birligidan konikishni bildiradi; sunggi naflik - shu tovar va xizmatning yana 
sotib olishdan konikishni bildiradi. 
Shunday qilib, bozor munosabatlari shakllanayotgan sharoitda iqtisodiy 
qonunlardan foydalanish imkoniyatlari xar tomonlama kengayib boradi. 

Download 370,75 Kb.