xizmatchi kompyuter), konsentrator (HUB), axborot uzatish kabellari va modemdan
tashkil topadi. Server – tarmoq ishini ta’minlovchi maxsus kompyuter. Konsentrator
(HUB) – tarmoqda kompyuterlarni o’zaro axborotalmashinuvini ta’minlovchi
maxsus qurilma. Axborotni uzatish kabellari – tarmoqda a
=\-gxborotnibirkompyuterdanboshqasigauzatishgaxizmatqiladi. Modem –
axborotnikompyuterdanuzatishkabeligao’tkazuvchimaxsuselektronqurilma. Modem
“modulator” va “demodulator” so’zlaribirlashmasidanhosilbo’lgan. Bu
qurilmayordamidaaxborotlaruzatuvchikompyuterdaraqamliko’rinishdan analog
ko’rinishigaaylantiriladi, shuningdek, qabulqiluvchikompyuterda analog
ko’rinishidanraqamliko’rinishigaaylantiradi. Global,
mintaqaviyvamahalliytarmoqlarbirlashmasiko’ptarmoqliierarxiyanitashkil etishi mk
oniniberadi. Masalan, Internet kompyuter tarmog’i keng tarqalgan, ommaviylashgan
global kompyuter tarmog’idir, ya’ni Internet – bumihglab local va mintaqaviy
kompyuter tarmoqlarini bir butun qilib birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter
tarmog’i. Uning tarkibiga erkin ravishda birlashgan tarmoqlar kiradi.Internet alohida
tarmoqlarni birlashtirgan. Shuning uchun katta imkoniyatlarga ega. O’zining
shaxsiy kompyuteri orqali Internetning ixtiyoriy abonenti axborotni boshqa
shaharga uzatishi,
Vashingtonkongressikutubxonasidagiadabiyotlarkataloginiko’ribchiqishi, Nyu-
Yorkdagimetropolitenmuzeyiningengso’nggiko’rgazmasiningrasmlaribilantanishib c
hikishi, tarmoqga
ulanganabonentlarbilankonferentsiyadayokio’yindaishtiroketishimumkin.
Internetningasosiyyacheykasinimahalliykompyutertarmoqlaritashkiletadi.Elektrona
loqa – buinternetningengko’pxizmatko’rsatishturibo’lib,
ma’lumelektronmanzilgaaxborotnielektronusuldauzatishvositasidir.
Kompyuterlarnimahalliytarmoqgaulashninguchkurinishimavjud: — halqasimon; —
shinali; — yulduzsimon.
Halqasimonbog’lanishdakompyuterlaryopiqchiziqbuyichabog’langanbo’ladi.
Tarmoqningkirishqismichiqishqismibilanulanganbo’ladi.Axborothalqabo’yichako
mpyuterdankompyutergao’tadi. Bu holatda barcha kompyuterlar yopiq xalqasimon,
ketma-ket bog’lanadilar. Bunda xabar birin-ketin kompyuterdan- kompyuterga
uzatiladi. Xabarni uzatgan kompyuter yana o’sha xabarni qayta qabul qilmaguncha,
jarayon davom etaveradi.
Tarmoqningshinaliboglanishidama'lumotlaruzatuvchikompyuterdanshinabo’
yichaharikkitomongauzatiladi. Bu holda lokal tarmoqdagi barcha kompyuterlar bitta
aloqa chizig’iga parallel bog’lanadi. Bunday shinalarni boshqarish ham alohida,
ham markazlashgan bo’lishi mumkin. Markazlashgan boshqaruvda tarmoqqa
maxsus kompyuter-server ulanadi, uning vazifasi tarmoqda
axborotni uzatishni
boshqarishdir. Alohida boshqaruvda hamma kompyuterlar bir xil maqomga ega, ular
mustaqil ma’lumotlarni uzatish imkoniyatiga ega.
Yulduzsimonbog’lanishdamarkaziykompyutermavjudbo’lib,
ungaqolganbarchakompyuterlarboglanganbo’ladi. Yulduzcha topologiyaga ega
tarmoqlar markaziy tugunga ega (kommutator yoki kontsentrator). Mazkur markaziy
tugunga barcha qolgan kompyuterlar ulanadi. Dastlab uzatilgan xabar ana shu
qurilmaga
kelib tushadi, so’ng boshqa kompyuterlarga uzatiladi. Bog’lash uchun
qo’llaniladigan
kabellar
uzatish
muhiti
deb
yuritiladi.
Kabellarasosanuchgabo’linadi: -koaksial kabellar (coaxial cable), ular televizion
antennaga juda o’xshash. O’tkazish tezligi: 10 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi
tarmoqni hosil qilishda foydalaniladi. -juftli o’ram kabellari (tvisted pair) telefon
simini eslatadi. O’tkazish tezligi: 100 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni hosil
qilishda foydalaniladi - optiktolali kabel (fider-optic cable).
Eng ishonchli va tez,
shu bilan birga juda qimmat kabel turi. Oralig’i 100 km masofadagi tarmoq uchun
qo’llaniladi. O’tkazish tezligi: 2 Gbit/sek. hajmdagi protokollarni (bayonoma) bilish
kerak.
Uchinchi qatlam - tarmoqning dastur platformasini tashkil etadigan operatsion
tizimdir. Tarmoqni loyixalashda joriy operatsion tizim boshqa tarmoq OTlar bilan
ishlash jarayonida ma`lumotlarni xafsizligi va ximoyalanganligi qay darajada
ta`minlanishi foydalanuvchilar sonini ko`paytira olishini, uni boshqa turdagi
kompyuterga o`tkazish mumkinligini hisobga olish lozim.
To`rtinchi qatlam - tarmoq vositalarining eng yuqori qatlami bo`lib, unga tarmoq
ilovalar - tarmoq ma`lumotlar bazasi, ma`lumotni arxivlashtirish vositalari pochta
bazalari va b.k. kiradi. Bularni ishlatishda ularning imkoniyat diapozonining,
shuningdek boshqa tarmoq ilovalari va operatsion tizimlari bilan
moslashuvchanligini bilish juda muhim.
Hisoblash tarmoqning dasturiy taminoti o`zining tarkibiga ko`ra turli- tumanligi
bilan farqlanadi.
Dasturiy ta`minot axborotlarni qayta ishlashda programmalash jarayonini
avtomatlashtiradi, shuningdek rejalashtirish, telekommunikatsion, hisoblash va
tarmoq informatsion resurslariga murojaat ilishni, foydalanuvchilar talabini
qoniqtira olish, resurslarni dinamik taqsimlanish va qayta taqsimlanishlarda
tezkorlikni oshirish kabilarni amalga oshirib beradi. Tarmoqning dasturiy ta`minoti
quyidagilarga bo`linadi:
Umumtarmoq DT (dasturiy ta`minot) bu taqsimlangan tarmoq sistemasi bilan va
texnik xizmatining dastur komleksiga kiruvchi dastur vositalaridan tashkil topgan.
Maxsus DT – bu amaliy dasturiy vositalarini tashkil etadi: bunga
funktsional va
integratsiyalashgan. Amaliy paketlar dasturlari hamda tarmoq amaliy dasturlar va
boshqalar kiradi.
EHM abonent tizimining bazaviy dasturlashni ta`minlash – tarkibiga EHMning
operatsion sistemalari, tizimni avtomatlashtirish dasturi, tekshiruvchi va diagnostik
test dasturlari kiradi.
Taqsimlangan tarmo operatsion tizimi, barcha tarmoqlardagi rejimlarni
boshqaradi, foydalanuvchilar talabini amalga oshiradi va tarmoq zvenolarini ishini
boshqaradi.
Taqsimlangan tarmoq operatsion tizimi – abonent tizimlarining o`zaro harakat
jarayonlarini amalga oshiruvchi dasturiy vositalari tizimini tashkil etadi va
kommunikatsion protokollar bilan umumiy arxitekturaga birlashtirilgan bladi.
