ifodaga ega b o ia m iz va (1.35) orqali nurlanishning chastotasi
aniqlanadi.
Shunday qilib, (1.33) formula vodorod atomi uchun
n ning har xil
qiymatlariga to ‘g ‘ri keladigan
energiya qiymatlarini, yani /■:„ lami,
hisoblashga imkon beradi. Bu asosda vodorod atomining energetik
sathlarini chizish mumkin. Vodorod atomining normal (uyg‘onmagan)
holatida elektron eng quyi energetik sathda, y a ’ni kvant sonining
» = I
qiymatiga mos keluvchi sathda joylashgan b o iad i. Agar atomga
tashqaridan biror energiya berilsa,
elektron n = 2,3,4...qiymatiarga mos
b o ig a n energetik sathlaming biriga k o ‘tariladi. Atom ning bu holatlari
uyg‘ongan holatlar deb ataladi. U yg‘ongan holatdan normal holatga
qaytayotgan atom elektromagnit nurlanish chiqaradi.
Asosiy holatdagi atomning energiyasi:
TH
£ „ = - < = -1 3 ,6 4 eF
2
Ti
ga teng b o iib , vodorod atomining ionlashtirish potensiyali uchun Bor
nazariyasi tomonidan keltirib chiqarilgan va bu qiymat tajriba natijalari
bilan mos keladi. Misol tariqasida N.Bor nazariyasini
tasdiqlovchi bir
tajriba keltirib o ‘tiladi.
M ikrosistemalarga xos b o ig a n holatlam ing diskretligi, y a ’ni diskret
energetik sathlam ing mavjudligini Frank va Gers 1914-yilda tajriba
orqali tasdiqlashdi. Ular simob b u g ia ri orasidan elektr tokini o ‘tkazib,
elektron bilan gaz atomi to ‘qnashuvining elastik yoki noelastik
xarakterlari
uchun
to ‘qnashuvdan
keyin
tezliklar
taqsimotini
tekshirishgan edi. Tajribalar natijasida,
Frank
va
Gers quyidagi
natijalarga kelishgan edi:
1. Elektronlarning tezligi muayyan kritik tezlikdan kichik b o ig a n
holda, to ‘qnashuv elastik tarzda namoyon b o ia d i, y a ’ni elektron o ‘z
energiyasini atom ga
bermasdan, faqat o ‘z tezligi y o ‘nalishini
o ‘zgartiradi.
2. Agar elektronlarning tezligi biror muayyan kritik tezlikka teng
b o is a , bu hollarda to‘qnashuv
noelastik sodir b o ia d i, y a ’ni elektron
o ‘z energiyasini qisman y o ‘qotadi va aynan shu energiya atomga o ‘tib,
o ‘z navbatida atom katta energiya bilan xarakterlanuvchi boshqa
statsionar holatga o ‘tadi.
26
Boshqacha aytganda, atom um uman energiyani qabul qilmasligi
m um kin (elastik tuqnashuvda) yoki yonma-yon joylashgan ikki
statsionar holatlam ing ayirm asiga teng energiyasiga mos b o ‘lgan
energiya miqdorini qabul qilishi mumkin (noelastik to ‘qnashuv).
Natijada elektronlarning
energiyasiga b o g iiq holda, o ‘tayotgan elektr
toki rasm da tasvirlangan maksimum
va minimumlarga ega b o ia d i.
Elektronlarning kinetik energiyasi
ortishi bilan tok ham orta boshlaydi,
lekin bu
ortish
elektronlarning
energiyasi
4,9
eV
qiymatigacha
davom etadi. Shunday so ‘ng tok
keskin kamayadi,
chunki elektronlar
simob
atomlari
bilan
to ‘qnashish
jarayonida ulam ing ichki holatini
o ‘zgartirib, o ‘z energiyalarini y o ‘-
qotadi, y a ’ni noelastik to ‘qnashuv
ro ‘y beradi. Tajribaning k o ‘rsatishicha
tok qiymatlarining keskin kamayishi
elektronning energiyasi 4,9 eV ga karrali b o ig a n holda amalga oshadi.
Demak, simob atomini quyi energetik sathdan yuqori energetik sathga
k o ‘tarish uchun 4,9 eV energiya lozim ekan. Elektron faqat m a’lum
energiyani simob atomiga beradi. Yuqoridagi tajribadan m aium ki, 9,8
eV va 14,7 eV energiyalarda elektronlar mos ravishda simob atomining
ikkinchi va uchinchi energetik sathlariga k o ‘tariladi.
Shu tariqa Frank va
Gers tajribasi atomning tu rg‘un holatlari haqidagi Bor postulatini
isbotlab berdi va atomlarda diskret energetik sathlar mavjudligini
bevosita tasdiqladi.
Bor nazariyasining yutuqlaridan yana biri shundan iboratki, uni
vodorodsimon atomlar, y a’ni yadroning zaryadi
