157
Gaykalar
(9.10-rasm
, a) bolt yoki shpilkaning
rezbali uchiga tovlab
kiritiladi. Tovlash vaqtida biriktirilayotgan detallar bolt kallagi va gayka orasida
qisiladi. Gaykalar shakli jixatidan oltiyoqli, kvadrat va doiraviy bo’lishi mumkin.
Gaykalar normal, yuqori va qo’pol aniqlikda bajarilishi mumkin.
Keng tarqalgan
gaykalar GOST 5915-70 bo’yicha 2-bajarilishdagi olti qirrali gaykalardir (9. 10-
rasm
,b). Ularning birida ichi va tashqarisida bittadan faska bo’lib, ikkinchisida ichi
va tashqarisida ikkita faska bo’ladi. Gayka o’lchamlari GOST lardan olinadi.
a)
b)
9.10-rasm
Shpilkalar
boltning kallagi uchun joy bo’lmagan va biriktirilgan detallardan
birining o’lchami katta bo’lgan hollarda ishlatiladi. Shpilka ikkala tomondan ham
rezbasi bo’lgan silindrik sterjendir (9.11-rasm,
a). Bir tomonida chiqarilgan rezba
detallarning birida yasalgan rezbali teshikka tovlab kiritiladi. U shpilka uzunligiga
kirmaydi. Uning uzunligi u kiritilayotgan detal materialiga boglik. Qolgan
o’lchamlar bolt sterjenidek bajariladi.
Shaybalar
quyidagi hollarda ishlatiladi:
a) Agar
bolt yoki shpilka uchun
teshik doira shiklida bo’lmasa (oval, to’g’ri turtburchak), gayka uchun tayanch sirt
gaykani kalit bilan mahkamlash paytida detal tayanch sirtida tirnalishlardan
saqlash uchun;
b) Agar detal yumshoq materialdan (alyuminiy, latun, bronza,
yog’och va b) yasalgan bo’lsa bu holda gayka ostida kattaroq tayanch sirti bo’lishi
lozim, chunki bu detalning pachaqlanishdan saqlaydi. Bolt va shpilka uchun tekis
po’lat shaybalarning o’lchamlari GOST 280-76 va 281-76 bo’yicha olinadi. Ko’p
tarqalgan shaybalar ikki xil bajarilishda bo’ladi: 1-bajarilish faskasiz, 2-bajarilish-
faska bilan (9.11-rasm,
b). Bolt shpilka va gaykalarning o’z-o’zidan
ochilib
ketmasligi uchun prujinasimon shaybalardan foydalanadilar. Uning shakli xuddi
kvadrat profilli rezbaning birta o’ramidek bo’lib, tayanch tekislikka nisbatan 70°-
158
85° burchak ostida ko’ndalang kesilgan (9.11-rasm,
c). Ularning o’lchamlari,
materiali va qoplamalari GOST 6402-70 dan olinadi.
Shplintlar
gaykalarning ochilib ketmasligi uchun ishlatiladi. Shplintlar
maxsus kesimli (yarim doiraviy) yumshoq po’lat simlardan tayyorlanadi. Shplint
halqasimon sirtmoqqa ega bo’lib ikkita uchi bo’ladi (ko’p
hollarda biri katta biri
esa kichik) (9.11-rasm,
d). Belgilanisi: Shplint 5x28,2.019 GOST 397-79. Bunda
