Muhandislik va kompyuter grafikasi

144 
ustidan (yoki ostidan) ko’rinishda eni va uzunligi, chapdan (yoki o’ngdan) 
ko’rinishida esa balandligi va eni o’lchamlariga mos ravishda olinadi. So’ngra 
ko’rinishlarning simmetriya o’qlari o’tkazilib, detalning barcha tashqi konturlari, 
uning elementlarining o’qlari va ichki konturlari proeksion bog’lanishda 
tasvirlanadi.
3-bosqich. Chizmani o’qishni (tasvirdagi detalni tasavvur qilishni) 
osonlashtirish va shtrix chiziqlarni kamaytirish maqsadida zarur bo’lgan qirqim va 
kesimlar bajariladi. Bunda detalning kesuvchi tekislikda yotuvchi yuzalari 
shtrixlanadi. Ko’rinishlarda mazkur detalni yasash uchun zarur bo’lgan barcha 
o’lchamlarning chiqarish va o’lcham chiziqlari o’tqaziladi. O’lcham chiziqlari iloji 
boricha tasvir konturidan tashqarida joylashtirilishi lozim. O’lcham chiziqlari 
gruppalarga bo’linib, avval detal elementlarining va ularni bog’lovchi oraliq 
o’lchamlarning, so’ngra gabarit o’lchamlarning o’lcham chiziqlari qo’yiladi. 
O’lcham chiziqlariga strelkalar, detal sirtlarining ifodalovchi shartli belgilar (d-
diametr, □-kvadrat, R - radius va xokazolar) va yuzalarning g’adir-budirlik 
belgilari qo’yiladi.
4-bosqich. O’lcham asboblari yordamida detalning barcha o’lchamlari 
o’lchanib, ularning son qiymatlarini o’zgartirmay eskizga qo’yib chiqiladi. Zarur 
bo’lgan yozuvlar, texnik talablar va burchak shtamplarining grafalari yoziladi.
5-bosqich. Eskiz taxt qilinadi, ya'ni mas'ul shaxslar tomonidan eskiz 
tekshirilib, uning to’g’ri tuzulganligini tasdiqlovchi imzolar qo’yilgandan so’ng, 
GOST 2.303-68 ga muvofiq chizmadagi barcha chiziqlar va harfli hamda raqamli 
yozuvlar yumshoq qalam bilan yurgizib chiqiladi. Shuni unutmaslik kerak-ki, eskiz 
tuzishning har bir bosqichida ortiqcha chiziqlar o’chirib boriladi. 
Quyida ”Tayanch” nomli oddiy detal eskizini tayyorlash bosqichlari keltirilgan: 
1. 
Detal bilan tanishib chiqish
. Bunda detalning va uni fikran bo’laklarga 
ajratish mumkin bo’lgan asosiy elementlarining shakli aniqlangan. Imkon qadar 
detalning qo’llanilishi va uning materiali, ishlov berilishi va alohida yuzalarining 
g’adir-budirliklari, detalni tayyorlash texnologiyasi, uning qoplamasi va boshqalar 
to’g’risidagi ma’lumotlar asosida umumiy tushuncha hosil qilingan (8.31-rasm) 

145 
2. 
Bosh ko’rinish va boshqa zarur tasvirlarni tanlanash
. Bosh ko’rinishni 
tanlash uchun, detalni joylashtirish variantlari berilgan va proyeksiyalash 
yo’nalishi strelkalar bilan ko’rsatilgan. Bulardan o’ng vaziyat yaxshiroq 
hisoblanadi, chunki, chap yondan ko’rinishda detalning ko’pgina elementlarining 
konturlari ko’rinadi, Bosh ko’rinish esa detalning shakli to’g’risida yaqqolroq 
tasavvurni beradi. Ushbu vaziyatda detal shakli to’g’risida tasavvurga ega bo’lish 
uchun uchta tasvir: bosh ko’rinish, yuqoridan ko’rinish va chapdan ko’rinish 
yetarli. Bosh ko’rinishda frontal qirqim berish tavsiya etiladi. Bosh ko’rinish 
shunday tanlangan-ki, bu mazkur detal shakli va o’lchamlari to’g’risida mumkin 
qadar to’liqroq tushuncha hosil qilishni, hamda detalni tayyorlashda eskizdan 
foydalanishni yengillashtirgan.

Download 8,84 Mb.