-rasm  Ayrim hollarda detal konturi oddiy qog’ozga izini olish bilan ham  aniqlanishi mumkin (8.5-rasm)

131 
8.3. Detal yuzalarida g’adir-budirlik, qoplama va termik ishlov belgilari 
Detallar yuzalarini kattalashtirib qaralsa, yuzalarining notekisligini ko’ramiz. 
Ayrim yuzalarning mikronotekisligini lupasiz ham ko’rish mumkin. GOST 2789-
ga muvofiq yuzalarning g’adir-budirligi deb l baza uzunligidagi nisbatan kichik 
qadamli yuza notekisliklarining to’plamiga aytiladi. Chizmalarda yuzalarning 
g’adir - budirligi GOST 2.309-68 ga muvofiq uch xil belgi bilan ko’rsatiladi 
(16.2.1-rasm). Bu yerda h=3.5 mm; H=1.5h. 
 
8.6-rasm 
a) yuzalarga ishlov berish usuli ko’rsatilmagan hollarda qo’llaniladi; 
b) yuza qatlamlari yo’nilgan yuzalarning g’adir-budirligini ko’rsatishda 
foydalaniladi; 
c) belgi detallarda yuza qatlami yo’nilmay (ishlov berilmay) hosil bo’lgan 
yuzalarning (ya'ni quyish, bolg’alash, shtampovkalash, prokat qilish va 
valsovkalash) yo’li bilan hosil qilinadi. 
G’adir-budirlik belgisi qavs ichida chizmaning yuqorigi o’ng burchagida 
ko’rsatilgan bo’lsa, detalning g’adir-budirligi ko’rsatilgan yuzalaridan qolgan 
yuzalari qavs oldida ko’rsatilgan 80 mkm g’adir-budirlikka ega ekanligini 
ko’rsatadi . Agar buyumlar sirtining hammasi bir xil g’adir-budirlikga ega bo’lsa 
g’adir-budirlik belgisi yuzalarga emas, balki chizmaning yuqorigi o’ng burchagiga 
qo’yiladi (8.7-rasm,a). Chizmalarning yuqorigi o’ng burchagiga qavsdan oldin 
qo’yiladigan belgilar o’lchami tasvirida qo’yilgan belgilar o’lchamidan taxminan 
1,5 marta katta bo’lishi va bu belgilar chizma ramkasidan 5…10 mm uzoqlikda 
joylashishi lozim. Buyumlar tasvirida yuzalarining g’adir-budirlik belgilari kontur 
chiziqlariga, chiqarish chiziqlariga (o’lcham chizig’iga yaqinrok qilib) va chiqarish 
chiziqlar tokchasiga qo’yiladi. Agar detal yuzalarining bir qismiga ishlov berilmay 
o’z holicha qoldiriladigan bo’lsa, chizmaning yuqorigi o’ng burchagida maxsus 

132 
belgi qo’yiladi. 8.7-rasm,b bunday yo’zuvlarning g’adir-budirlilik parametrlari 
ma'lum qiymatga 500 mkm cheklangan bo’lsa, mazkur belgi 16.2.2-rasm,c da 
ko’rsatilgandek ifodalanadi. 
8.7-rasm 
Detallarning takrorlanadigan elementlarida (bir xil teshiklar, pazlar va 
tishlarda) yuzalarning g’adir-budirlik belgisi faqat bir marta qo’yiladi. Rezbali 
yuzalarga g’adir-budirlik belgilari 8.8-rasm, a va 8.9-rasmda ko’rsatilgandek 
qo’yiladi.
Mashina detallarini loyihalashda yuzalarning g’adir-budurligi, ularning 
ishlash sharoitlarini va estetik ko'rinishlarini hisobga olgan holda belgilanadi. 
Masalan, ora zazorli qo'zg’almas birikma detallari yuzalarining qadir-budurligi 
3...4 klassda oraliqsiz (zazorsiz) bo'lganda esa 4...5 klassda bo'lishi lozim. 
Qo’zg’aladigan birikmadagi detallarning bir-biriga tegib turadigan yuzalarining 
qadir-budurligi 6...8 klasslarida bo'lishi kerak. 16.2.5-rasmda metall kesuvchi 
asboblar bilan detallarga ishlov berilganda, yuzalarda qanday o'rtacha qadir -
budurlik qosil bo'lishi ko'rsatilgan. Detallar va buyumlar ish chizmalarida 
yuzalarning qoplamalari, termik va boshqa ishlov berish turlari GOST 2.312-68 
qoidalariga asoslanib belgilanadi. 

Download 8,84 Mb.