Muhammad al-Xorazmiy nomidagi tatu farg‘ona filiali "Al-Farg‘oniy avlodlari"

293 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 4 | 2023-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 4 | 2023 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 4 | 2023 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
Universitet talabalar muvaffaqiyati markazi 
talabalar rivojlanishini kuzatish va maqsadli 
tadbirlarni amalga oshirishda ma’lumotlar 
tahlilidan foydalanadi. 
−
tabiiy tilni qayta ishlash: SIga asoslangan TTQI 
vositalari o‘quvchilarni tillarni o‘rganish va 
grammatik, imlo va tinish belgilariga oid fikr-
mulohazalar 
shakllantirish 
orqali 
yozish 
ko‘nikmalarini rivojlantirishga ko‘mak beradi. 
Shuningdek, bu kabi vositalardan argumentlar va 
dalillarni tahlil qilish va baholash orqali talabalar 
tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda 
foydalanish mumkin. Bundan tashqari, ulardan 
o‘qituvchilarni o‘quvchilarni o‘rganishi va 
faolligi haqida ma’lumotlarga ega bo‘lishda 
talabalar insholari, muhokamalari va ijtimoiy 
media postlari kabi tabiiy til ma’lumotlarini tahlil 
qilish va sharhlash imkonini beradi. Grammarly 
TTQIga mo‘ljallangan dasturiy majmua real vaqt 
rejimida yozish bo‘yicha fikr-mulohazalarni, 
jumladan grammatik, tinish belgilari va jumla 
tuzilishi bo‘yicha takliflarni shakllantirish 
imkoniga ega. Bu o‘quvchilarda yozish 
ko‘nikmalarini oshirishga va yuqori sifatli 
yozma ishlarni yaratishga yordam beradi. Google 
Cloud Natural Language, IBM Watson va 
Microsoft Azure Cognitive Services kabilar ham 
shu kabi vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan.
−
Matnli hujjatlarni tasniflash yondashuvlari [16-
17] hujjatlarni oldindan berilgan mezonlar 
bo‘yicha tasniflashni avtomatlashtirish orqali 
o‘quvchilarni 
baholash 
jarayonini 
soddalashtirishga imkon beradi. Bu o‘z 
navbatida, o‘quvchilarning yozgan insholarini 
turli malaka darajalari yoki mavzu toifalariga 
ajratib baholashda vaqt tejalishini ta’minlaydi. 
−
SI texnologiyalari o‘quv materiallaridagi vizual 
kontent sifatini oshirishga sezilarli darajada o‘z 
hissasini qo‘shadi. Ta’limni baholash ko‘pincha 
tasvirlar, diagrammalar va jadvallarni tahlil 
qilishni o‘z ichiga qamrab oladi. Tasvirni qayta 
ishlash algoritmlari [18-19] orqali vizual 
kontentning ravshanligi, aniqligi va umumiy 
sifatini optimallashtirishi mumkin. Bu o‘z 
navbatida, o‘quvchilar va o‘qituvchilarning 
yuqori sifatli o‘quv materiallaridan foydalanish 
imkoniyatini ta’minlaydi. 
−
SIga asoslangan nutqni tanib olish yondashuvlari 
[20-25], ovozni matnga o‘tkazish va aksincha 
matnni nutqga o‘tkazish algoritmlari yordamida 
yozma 
va 
og‘zaki 
shaklda 
olinadigan 
imtihonlarni baholash jarayonini soddalashtirish 
mumkin. Ya’ni, nutqni tanib olish texnologiyasi 
yanada qulayroq baholashni yaratishga imkon 
beradi. Turli darajadagi yozish qobiliyatida 
nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilar o‘z javoblarini 
keltirishida ushbu texnologiyalardan foydalanib, 
o‘zining bilim va ko‘nikmalarini o‘qituvchiga 
ko‘rsata oladi. 
−
intellektual tarkib: SIdan talaba individual 
ehtiyojlari va o‘rganish uslublariga mos o‘quv 
materiallarini yaratish va tanlashda foydalanish 
mumkin. Talabalar hatti-harakatlari haqidagi 
ma’lumotlarni tahlil qilish orqali SI talabalarni 
o‘rganish afzalliklarini aniqlashi va qiziqarli 
hamda mos o‘quv materiallarini yaratishda ham 
qo‘llanilishi mumkin. EdTech startapi bo‘lgan 
Smart 
Sparrow 
SIdan 
talaba 
individual 
ehtiyojlariga mos interaktiv, moslashuvchan 
o‘quv materiallarini yaratishda foydalanadi.
−
virtual yordamchi: SI asosida ishlovchi virtual 
yordamchi talabalarga rejalashtirish, eslatmalar 
va vazifalarni boshqarish kabi ma’muriy 
vazifalarni bajarishda ko‘maklashadi. Bundan 
tashqari, ular talabalarga tartibli va diqqatini 
jamlashga 
ko‘maklashishi 
mumkin. 
Bu 
talabalarga vaqtlarini optimal boshqarish va kurs 
ishlarini yanada samarali bajarish imkonini 
beradi. Brainly kabi sun’iy intellektga 
asoslangan virtual yordamchilar talabalarga 
tezkor yordam berishga mo‘ljallangan bo‘lib, 
savollarga javob beradi. Platforma shaxsiy 
yordam berish va talabalarni o‘qituvchi bilan 
bog‘lash uchun mashinali o‘qitish usullaridan 
foydalanadi. 
−
avtomatlashtirilgan transkripsiya va tarjima: SI 
ma’ruza, 
o‘quv 
materiallari 
kabilarni 
transkripsiyalash va tarjima qilishning samarali 
vositasi hisoblanadi va talabalar keng doirasi 
uchun 
ochiqdir. 
Bu 
o‘quv 
jarayonida 
qo‘llaniladigan 
tabiiy 
tilni 
tushunishda 

294 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 4 | 2023-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 4 | 2023 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 4 | 2023 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
qiyinchilikka duch keladigan yoki eshitish 
tizimida 
nuqsoni 
bo‘lgan 
talabalarga 
ko‘maklashuvchi tizim hisoblanadi. Shuningdek, 
u ta’lim mazmunini yanada inklyuziv va 
qulayroq shakllantirishda, shuningdek real vaqt 
rejimida ma’ruza va o‘quv materiallari kabilarni 
transkripsiyalashda 
nutqni 
aniqlashdan 
foydalanadi. Bundan tashqari, og‘zaki nutq 
mazmunini bir necha tillarga tarjima qilishda 
ham undan foydalanish mumkin. Bu ta’lim 
mazmunini 
tushunishni 
turli 
tillarda 
so‘zlashuvchi talabalar tarzda ifodalash imkonini 
beradi. Avtomatlashtirilgan transkripsiyalash va 
tarjima qilishning mashhur ilovalariga Amazon 
Transcribe, Dragon Naturally Speaking va 
Google Voice kabilar kiradi. 
−
ta’limni boshqarish tizimlari (TBT): Bu 
o‘qituvchilarga o‘quvchilar uchun o‘quv 
materiallari, topshiriqlar, baholashlar va ularni 
yaratish, yetkazib berish hamda boshqarish 
imkonini 
beruvchi 
platforma 
hisoblanadi. 
O‘qituvchilar TBTdan onlayn baholashlarni 
boshqarish, talabalar rivojlanishini kuzatish va 
faoliyati haqida fikr bildirishda foydalanishlari 
mumkin. Bu kabi tizimlarga Blackboard, Canvas 
va Moodle kabilar misol bo‘ladi. 
−
avtomatlashtirilgan insho reytingi (AIR) dasturi: 
Bu insho va yozma topshiriqlarni baholashga 
mo‘ljallangan bo‘lib, ular asosini TTQI 
algoritmlari tashkil etadi. Odatda o‘qituvchilar 
AIR dasturi orqali o‘quvchilarga yozganlari 
haqida 
tezkor 
fikr-mulohazalar 
bildirishi, 
baholash vaqtini tejashi, izchil va ob’yektiv 
baholashni ta’minlashda foydalanishadi. AIR 
dasturlariga e-rater, Grammarly va Turnitin 
kabilar misol bo‘ladi. 
−
o‘rganish tahlili vositalari: O‘quv analitik 
vositalar talabalar o‘rganish ma’lumotlarini tahlil 
qilish va ularni faoliyati, faolligi va ta’lim 
natijalari 
haqida 
tushuncha 
berishda 
ma’lumotlarni olish va SI algoritmlaridan keng 
foydalanadi. 
O‘qituvchilar 
talabalar 
rivojlanishini kuzatish, xavf ostida qolishi 
mumkin bo‘lgan talabalarni aniqlash va ulardagi 
ta’lim 
natijalarini 
yaxshilashda 
olingan 
ma’lumotlar asosida qarorlar qabul qilish uchun 
o‘quv tahlili vositalaridan foydalanishadi. 
Learning Analytics and Knowledge (LAK) va 
Open Learning Analytics (OLA) o‘rganish tahlili 
vositalari hisoblanadi. 
−
kompyuterli test platformasi (KTP): KTP 
o‘qituvchilarga onlayn baholashlar, jumladan 
ko‘p tanlovli, to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri insho 
savollarini 
boshqarish 
imkonini 
beradi. 
O‘qituvchilar KTPdan o‘quvchilar bilimini 
baholash, baholash vaqtini tejash va talabalarga 
tezkor 
fikr-mulohazalarini 
taqdim 
etishda 
foydalanishlari mumkin [26]. ExamSoft, JAMB 
CBT, UNICAL, ProProfs va Questionmark 
kabilar mashuhur KTPlar hisoblanadi. 
−
o‘yinli yondashuv vositalari (O‘YV): O‘YV 
talabalarni o‘quv faoliyati va baholashga 
rag‘batlantirish hamda jalb qilishda o‘yinga 
asoslangan 
elementlardan 
foydalanadi. 
O‘qituvchilar talabalar faolligini oshirish, 
o‘qishini rag‘batlantirish va o‘z faoliyati haqida 
tezkor 
fikr-mulohazalarni 
taqdim 
etishda 
O‘YVdan foydalanishlari mumkin. Classcraft, 
Kahoot! va Quizlet kabilar O‘YVdir. 
−
virtual reallik (VR) va kengaytirilgan reallik 
(KR) vositalari: Bu o‘quvchilarga interaktiv, 
tajribaviy o‘rganish tajribasini shakllantirishda 
immersiv 
texnologiyalardan 
foydalanadi. 
O‘qituvchilar VR va KR vositalaridan talabalar 
amaliy ta’lim faoliyatiga jalb qilish, real dunyo 
tajribasini taqdim etish va ta’lim natijalarini 
yaxshilashda foydalanishlari mumkin. VR va 
KR vositalariga Google Expeditions, Merge 
Cube va Nearpod VR kabilar misol bo‘ladi. 
−
formativ 
baholash 
vositalari 
(FBV): 
Bu 
o‘qituvchilarga real vaqtda talabalar o‘qishini 
kuzatish, fikr-mulohazalarni bildirish va ularni 
faoliyatiga ko‘ra ko‘rsatmalarni moslashtirish 
imkonini beradi. Mentimeter, Nearpod va 
Socrative kabilar FBV hisoblanadi. 
−
onlayn ovoz berish vositalari (OOBV): Bu 
o‘qituvchilarga muayyan mavzu yoki savollar 
bo‘yicha talabalar fikr-mulohazalarini yig‘ish 
imkonini beradi. Bunga Google Forms, Kahoot! 
va Poll Everywhere kabilar misol bo‘ladi. 

295 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 4 | 2023-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 4 | 2023 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 4 | 2023 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
−
interfaol doska: Bu o‘qituvchilarga raqamli 
kontentni taqdim etish va izohlash, talabalarni 
interfaol faoliyatga jalb etish va real vaqtda 
talabalar bilan hamkorlik qilish imkonini beradi. 
Google Jamboard, Promethean ActivPanel va 
SMART Board kabilar hozirgi kunda keng 
qo‘llaniladi. 
−
video 
konferensiya 
vositalari: 
Bu 
o‘qituvchilarga virtual sinf mashg‘ulotlarini 
yaratish, masofaviy ta’lim berish va olis 
joylardagi talabalar bilan bog‘lanish imkonini 
beradi. Google Meet, Microsoft Teams va Zoom 
kabilar zamonaviy va keng qo‘llaniladigan video 
konferensiya vositalari hisoblanadi. 
−
raqamli portfel: Bu talabalarga o‘z ishlarini 
yig‘ish va namoyish etish, o‘rganishlari haqida 
fikr yuritish va o‘qituvchilar va kursdoshlaridan 
fikr-mulohazalarni 
olish 
imkonini 
beradi. 
Google Sites, Seesaw va WordPress kabilarda 
raqamli portfel yaratish mumkin. 
−
ma’lumotlarni vizuallashtirish vositalari: Bu 
o‘qituvchilarga talabalar faoliyati va ta’lim 
natijalari haqida tushunchaga ega bo‘lishida 
grafik va diagrammalar kabi vizual formatlarda 
ma’lumotlarni tahlil qilish va taqdim etish 
imkonini 
beradi. 
Ma’lumotlarni 
vizuallashtirishda Google Data Studio, Infogram 
va Tableau kabilardan foydalanish mumkin. 
−
ijtimoiy media platformalari: Bu o‘qituvchilarga 
talabalar bilan bog‘lanish, o‘quv manbalarini 
almashish va talabalar ta’lim faoliyatida ularni 
faolligini oshirish imkonini beradi. Bunda 
Facebook, Instagram va Twitter kabilardan 
foydalanish mumkin. 
−
plagiatni aniqlash: SIga asoslangan plagiatni 
aniqlash dasturi talabalar ishini tahlil qilish va 
plagiat 
holatlarini 
aniqlashda 
TTQI 
algoritmlaridan foydalanadi. Hozirgi kunda 
plagiatni aniqlashni ko‘plab dasturlari mavjud. 
Masalan, Copyscape, Grammarly va Turnitin 
kabilar. 
−
sinfda javob berish tizimlari: Bu o‘qituvchilarga 
savollar berish va elektron qurilmalar orqali real 
vaqt rejimida talabalar fikr-mulohazalarini olish 
imkonini beradi. iClicker, Poll Everywhere va 
Top Hat kabilar sinfda javob berish tizimlari 
hisoblanadi. 
−
raqamli baholash vositalari: Bu o‘qituvchilarga 
talabalar bilim va ko‘nikmalarini turli savollar, 
jumladan ko‘p tanlovli, qisqa javob va 
insholardan 
foydalangan 
holda 
baholash 
imkoniyatini beradi. Edulastic, ExamView va 
Google Forms kabilar raqamli baholash 
vositalari hisoblanadi. 
−
ta’lim muassasalari o‘qitish va baholashda 
raqamli platformalar va o‘zaro bog‘liq tizimlarga 
tobora ko‘proq tayanar ekan mustahkam 
xavfsizlik choralariga bo‘lgan ehtiyoj birinchi 
o‘ringa chiqadi. Bu esa kiber-xavfsizlik bo‘yicha 
kuchli choralarini ko‘rishni talab etadi [27].

Download 235,66 Kb.