Mikrozarralarning korpuskulyar- to’lqin dualizmi

shart o‘rinlidir. Bundan 
 ning maksimal qiymati ga teng ekanligi 
va magnit kvant soni 
qiymatlarni qabul qilishi 
kelib chiqadi. Magnit kvant sonining qabul qilishi mumkin bo‘lgan 
qiymatlari soni 
ga teng. Orbital kvant sonlari har xil bo‘lgan 
elektronlarning holatlari bir-biridan orbital moment kattaligi bilan 
farq qiladi. Atom fizikasida bu holatlar uchun shartli belgilar 
ishlatiladi. Masalan, 
kvant soniga ega bo‘lgan eletkronni – 
elektron, u turgan holatni esa sholat deyiladi. 
bo‘lgan – 
elektron, u turgan holat 
– holat, 
bo‘lgan eletkron 
– 
eletkron, u turgan holat 
– holat, 
bo‘lgan eletkron 
– 
eletkron, holat esa – holat deyiladi. Bu ketma-ketlikni lotin alifbosi 
harflari tartibida davom ettirish mumkin. Bu shartli belgilash oldida 
keltirilgan son shu holatning bosh kvant sonini ko‘rsatadi. Masalan, 
va 
holatdagi elektron 
belgisi bilan ko‘rsatilar ekan. 
Bir necha komponentlardan tashkil topgan murakkab spektr 
chiziqlariga multipletlar deyiladi. Agar shu spektral chiziqlar soni 
bitta bo‘lsa, ularni – singlet, ikkita bo‘lsa – dublet, uchta bo‘lsa – 
triplet, to‘rtta bo‘lsa – kvartet, beshta bo‘lsa – kvintet va hokazo 
deyiladi. Ular spektral chiziqlarning komponentlarga ajralishi tufayli 
hosil bo‘ladi. Bu ajralish o‘z navbatida energetik sathlarning ajralishi 
tufaylidir. Energetik sathlarning bunday ajralishini tushuntirish 
uchun Gaudsmit va Ulenbek 1925-yilda eletkronning fazodagi 
aylanishi bilan bog‘liq bo‘lmagan xususiy orbital momentga ega 
bo‘lishi to‘g‘risidagi gipotezani ilgari surdilar. Elektronning o‘z o‘qi 
atrofidagi aylanishi natijasida hosil bo‘ladigan xususiy orbital 
moment elektronning spini deyiladi. Spin inglizchasiga „aylanish― 
degan ma’noni anglatadi. Lekin elektron hech qachon o‘z o‘qi 
atrofida aylanmaydi. U holda spin elektronga xuddi zaryad va massa 
kabi xos bo‘lgan ichki xossadir. Ko‘pchilik tajribalar eletkronning 
spini mavjudligini isbot qiladi. Spinning mavjudligi va uning 
xossalari Dirak tenglamasidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri kelib chiqadi. Shu 
tufayli elektronning spini bir vaqtning o‘zida ham kvant, ham 
relyativistik xossa bo‘lib hisoblanar ekan. Spinga protonlar, 
neytronlar, fotonlar va boshqa elementar zarralar ega bo‘ladi. 
Elektronning xususiy orbital momenti kvant mexanikasi qonunlari 
asosida quyidagicha aniqlanadi: 
(12.36) 

bunda – spin kvant soni bo‘lib, elektron uchun 
ga teng. 
Spinning berilgan yo‘nalishdagi proyeksiyasini esa 
(12.37) 
deb yozish mumkin. Demak, atomdagi elektronlarni yoki atom 
sistemalarini to‘rtta kvant soni xarakterlar ekan: 
bosh kvant soni – 
, 
orbital kvant soni – 
, 
magnit kvant soni – 
, 
spin kvant soni –
kvant sonlari bir xil bo‘lgan, faqatgina spin kvant soni 
bilan farq qiluvchi atomdagi elektronlar soni 2 ga teng, chunki 
. va kvant sonlari bir xil bo‘lgan, va kvant soni 
har xil bo‘lgan atomdagi elektronlar soni 
ga teng, chunki 
m ning qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymatlar soni 
; bosh 
kvant soni bir xil bo‘lgan, 
kvant sonlari har xil bo‘lgan 
atomdagi elektronlar soni 
2
1
0
2
)
1
2
(
2

Download 489,54 Kb.