Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

- 74 - 
qotiriladi.Qadamli uzatma yordamida yo‘naltiruvchi bo‘ylab chuqurligi 7 metrli 
shaxtada salazkalar siljitiladi.Qo‘zg‘almas mikroskop yordamida reyka 
tasvirining taxlili uchun ikkita fotodiodli yorug‘lik bo‘luvchi blokdan va 
interferametrdan foydalaniladi, birinchi qayd qilingan shtrixning o‘rtasiga 
nisbatan reyka kod shtrixining o‘rta holati avtomatik ravishda qayd qilinadi. 
Birinchi kod shtrixning holati 0,000 mmga teng deb olinadi. LVermA NRW 
komparatori + 4 S dan + 45 S gacha xarorat oralig‘idagi harorat kamerasida 
joylashadi va invar reyka bo‘laklari xatoliklarni aniqlash va ularning temperatura 
ta’siridagi deformatsiyasini aniqlash uchun qo‘llanilishi mumkin. 
Chunki invarni chiziqli kengayishining harorat koeffitsenti yaxshi ma’lum, 
shuning uchun reyka uzunligining harorati o‘zgarishining hisobi algebraik yo‘l 
bilan bajarish mumkin. Invar yo‘llarga bo‘yoqqatlamni noto‘g‘ ri tushirishda 
«tortilish» tufayli yuzaga keluvchi hatoliklar ma’lum. Invar reyka korpusini 
tayyorlash sifatiga va invar yo‘llarni korpusga maxkamlash usuliga ham ko‘p 
narsalar bog‘liq. Odatda korpus aluminiydan tayyorlanadi. NEDO firmasining 
yuqori aniqlikdagi reykalarida invar yo‘llar «juda yumshoq» o‘rnatuvchi ship 
bilan korpusga mahkamlanadi, bunday mahkamlashharorat o‘zgarganda 
deformatsiyaga olib kelmaydi. Plastmassakorpusli eng reykalarham mavjud. Ular 
vazn bo‘yicha yengil, ammo plastmassali korpusga invar polosani chekkalarini 
tiralishi,chiziqli kengayish temperatura koeffitsentlarining katta farqlari tufayli 
defformatsiyani (egilishni) yuzaga keltiradi. LvermA NRW komparatori 
yordamida haryili230 ga yaqin nivelirlash reykalari tekshiriladi, ulardan 90% 
kodli reykalardir. 
80-yillar oxirida ishlab chiqilgan,tariflangan komparatorning kamchiligi 
shundan iboratki , faqat katta bo‘lmagan kenglikdagi shtrixlar holatiniqayd 
etuvchi mikroskopga egadir. Shu sabablikodli reykalarni tekshirishda, shtrixlar 
turli kenglikda bo‘lganligi uchun barcha shtrixlarni tushirish sifatini baholab 
bo‘lmaydi. Tekshirish paytida, reykaninguzunligi bo‘yicha paydo bo‘ladigan faqat 
sistematik tashkil etuvchi xatoliklari aniqlanadi. 

- 75 - 
Invar reykalarni tekshirish uchun Bundesver Myunxen Unversitetining 
(Universität der Bundeswehr München) geodezik laboratoriyasida gorizontal 
koparatordan foydalaniladi.faqat bir fotoqabullovchiga ega bo‘lganbu 
komparatorning mikroskopi yordamida kod shtrixlarining chetlarini holati, ya’ni 
yorqin kod yuzasidan qora kodga o‘tish va aksincha qorakod yuzasidan yorqinga 
o‘tish aniqlanadi. Reykaning surilishi to‘g‘ri va teskari, ya’ni ikki yo‘nalishda 
amalga oshiriladi. Fotoqabullovchi qurilma chiqishda to‘g‘ri va teskari yo‘llarda 
qayd qilinuvchi ikkita kuchlanishning VTrig (2.7.1-rasm) o‘rtachasiga to‘g‘ri 
keluvchi, shtrix chekkasining o‘rta holatlari hisoblanadi. 

Download 9,23 Mb.