Mexanizasiyalash muhandislar instituti milliy tadqiqot universiteti

120 
2.
Bevosita ta’sir etuvchi rostlagichni ishlash prinsipini tushuntiring?
3.
Elektrik rostlagichlarni tavsiflang? 
4.
Pnevmatik rostlagichlarni ijobiy va salbiy tomonlarini ko‘rsating? 
5.
Rostlanadigan parametr, g‘alayonlanish, boshqarish ob’ekti, boshqarish 
va rostlash tushunchalariga ta’rif bering? 
6.
Gidravlik rostlagichlarni tavsiflang? 
7.
Rostlash tizimi sifatini tavfsiflovchi asosiy kattaliklar qanday 
nomlanadi? 
8.
Rostlashni asosiy qonunlarini ta’riflang? Ularni mohiyati nimada?
9.
Rostlash qonuniga ko‘ra rostlagichlar qanday klassifikatsiya qilinadi?
10.
Avtomatik rostlash tizimi nima? 
 
§ 9. AVTOMATIKA ELEMENTLARI VA VOSITALARINING PUXTALIGI 
 
§ 9.1. Elementlar va tizimlar puxtaligini aniqlash.
Asosiy kursatkichlar va mezonlar 
 
Parametrlarnig ko‘zda tutilmagan nominaldan og‘ishi va, ayniqsa, rostlash 
tarkibidagi hech bo‘lmaganda bir elementning ishdan chiqishi ART ning nominal 
ishini izidn chiqaradi, ko‘pincha butun sistemani ishdan chiqaradi. Elementar 
parametrlarnig o‘zgarish sabablari har xil. Har bir elementma’lum material va ma’lum 
(nominal) ish sharoiti uchun hisoblanadi, shuning uchun elementar parametrlarning 
olinadigan qiymatlari ayrim shartlarni hisobga olmaganda aniq va bir xil bo‘ladi. 
Ammo elementarni tayyorlash jarayonida elementlarning haqiqiy parametrlari 
hisoblangan qiymatlardan farq qiladi, bu esa parametrdagi nomoslik sababi bo‘ladi. 
Ayniqsa, elementarlarni ishlatish vaqtida katta og‘ishlar paydo bo‘lish mumkin, bu 
og‘ishlarning qiymati shunchalik katta bo‘lishi mumkinki, normal ish nuqtai nazaridan 
yo‘l qo‘yilgan chegaradan chiqadi. 
Masalan ART ga kiradigan kuchaytirgichning kuchaytirishi koeffitsiyentining 
kamayishi statik xatoning kattalashishiga sabab bo‘ladi va aksincha, kuchaytirish 
koeffitsiyent ortiqcha kattalashganda turg‘unlikning yo‘qolishiga va hatto rostlash 
sifatining yomonlashuviga olib keladi. 
Elementlar parametrlarning sochilish sabablari texnologik va ekspluatatsion 
sabablariga bo‘linadi. 
Texnologik sabablarga turli ruxsatlar tufayli kelib chiqqan chetga chiqishlar 
kiradi:
1) Element tayyorlagan materialning xossalari tufayli bo‘lgan ruxsat, masalan, 
o‘tkazgichning solishtirma qarshiligi yoki ferromagnit materialning magnit 

121 
kirituvchanligi ma’lum qiymatga ega bo‘la olmaydi. Ular odatda nominaldan ortiq yoki 
kam tomonga ruxsat bilan beriladi. 
2) Elementar detallarning o‘lchamlariga beriladigan ruxsat, masalan, 
mexanikaviy zvenolar orasidagi bo‘shliklarga beriladigan ruxsat va hokazo. 
Ko‘rsatilgan sabablarning ta’sirini kamaytirish uchun elementlarning 
konstruksiyasida rostlash moslamalari (o‘zgaruvchan qarshiliklar, sig‘im va 
hokazolar) bo‘lishi mumkin: 
bular elementning parametrlarini ma’lum chegarada o‘zgartirish va zarur 
qiymatni o‘rnatishga imkon beradi. Shunisi muximki, sistemani bunday rostlash 
parametrlarga bo‘lgan ruxsatlarni faqat ma’lum tashqi sharoitlardagina qisqartira oladi. 
Ekspluatatsion sabablarga: tashqi muhitning ta’siri, energiya manbai holatinig 
ta’siri, xizmat ko‘rsatish sifati, eskirish va yoyilish kiradi. 

Download 7,42 Mb.