Mavzu: turizm bozori va xizmatlari tushunchasi, ularning xususiyatlari

5 
amalga oshirish kerak. Turizmga bo‘lgan talabni oshiruvchi asosiy ob’ektiv omil 
bo‘lib, aholining bo‘sh vaqti tendetsiyasi hisoblanadi. 
Aholining ba’zi ehtiyojlari qondirilmaguncha, turizm ommaviy ahamiyat kasb 
etmaydi. Turizm xizmat bozorini tahlil qilishda turizm xizmat bozoriga ta’sir 
qiluvchi asosiy omillar, ya’ni so‘nggi yillarda O‘zbekistonda o‘z o‘ringa ega bo‘lgan 
iste’molchilarning ijtimoiy –demografik va psixologik xatti-harakatlarini ko‘rib 
chiqamiz. 
Bu erda asosiy omil bo‘lib, aholining joylashish strukturasi, aholining 
daromadlar darajasi, ta’lim, mashg‘ulotlar turi, aniq bir irqga mansubligi, jinsi, vaqti, 
hayot tarzi va h.k. xisoblanadi
12
. 
Aholining strukturasi – O‘zbekiston ko‘p millatli respublika bo‘lib, bu erda 
yuzdan ortiq millat va elat vakillari yashaydi. Aholining asosiy qismi o‘zbeklardan 
iborat bo‘lib, ularning salmog‘i muttasil ortib bormoqda. Evropalik aholining 
salmog‘i kamaymoqda, buning sababi tub aholi bilan evropalik aholining tug‘ilish 
darajasidagi katta tafovvutdir. Respublika aholisining yuqori sur’atlar bilan o‘sishi 
istiqbolda ham kutiladi. 2015 yillarga aholi 36333 ming kishini tashkil qilishi 
hisoblab chiqilgan. 
Hozirda turizm rivojlanishining kelajagini aholi strukturasining o‘zgarishi 
belgilaydi. Shu tufayli O‘zbekistonda turizmni rivojlantirishga barcha asoslar 
mavjudligi ko‘rinib turibdi. 
Yosh. Aholi strukturasida yoshining o‘zgarishi biznesning barcha sohalariga 
ta’sir qiladi. Turizm rivojlanishini bashorat qilishda, mamlakat aholisining yosh 
bo‘yicha tarkibini o‘rganish va turizm xizmat bozoriga ta’sirini aniqlash muxim 
ahamiyat kasb etadi. 
G‘arb kuzatuvchilari turizm xizmat bozoriga ta’sir qiluvchi quyidagi yosh 
bo‘yicha segmentlarni ajratadilar. 
Daromad. Aholining harid qobiliyati turizm rivojlanishining asosiy omilidir. 
Daromadlarning o‘sishi bilan turizmga sarf-harajatlar ham oshadi. U yoki bu 
12 
Boltabayev M.R., Tuxliyev I.S., Safarov B.SH., Abduxamidov S.A. Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. – T.: 
“Fan va texnologiya”, 2018 y 

6 
oilaning daromadi qanchalik yuqori bo‘lsa, shunchalik tursayohatga imkoniyati 
yuqori bo‘ladi. O‘zlariga to‘q odamlar daromadlarining bir qismini aynan turizmga 
sarflashni ma’qul qiladilar. Vaqt tejash vositasi sifatida ularni ko‘proq 
aviatransportlar orqali uchishlar jalb qiladi. 
Ta’lim. 
Aholining 
turistik 
faolligi 
to‘g‘ridan–to‘g‘ri 
salohiyatli 
iste’molchilarning ta’lim darajasi bilan bog‘liq. Ta’lim odamlarni qiziqishini 
kengaytiradi va shu sababli turizmga ta’sir qiladi. O‘rta ma’lumotli odamlar 
ko‘ngilochar sayohatlarni afzal ko‘radilar. Oliy ma’lumotli odamlar esa ko‘proq 
sayohat qilishga molikdirlar. Bu toifadagi aholida yuqori darajada daromad manbai 
bo‘lib, sayohat chog‘ida asosiy harakatlanish vositasi sifatida aviatransportni afzal 
ko‘radilar. 
Kasb. Turizm maxsuloti va xizmatlarining haridiga turistning qanday kasb bilan 
shug‘ullanishi ma’lum ma’noda ta’sir ko‘rsatadi. Idoralarda ishlovchilar, 
xizmatchilarga nisbatan ko‘proq sayohat qiladilar. Lekin yil mobaynida ko‘proq 
sayohatni menedjerlar, bank xodimlari va boshqaruv apparati xodimlari amalga 
oshiradilar. Turistik firmalar mashg‘ulot turlari bo‘yicha guruhlarni aniqlab olishga 
harakat qiladilar. Ba’zi bir turistik firmalar aniq bir kasb guruhlari uchun maxsus 
turmaxsulot va xizmatlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashtiriladi. 
Jinsi. O‘zbikiston aholisi tarkibida ayollar 51 % ni tashkil qiladi, sababi 
ayollarning o‘rtacha umri erkaklarnikiga nisbatan o‘sib bormoqda. Bundan tashqari 
doimo o‘suvchi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jabhalarda ayollarning roli oshib 
bormoqda. Bu omillar ayollarni turizm xizmat bozoridagi asosiy segmentga 
aylantirmokda. 
O‘zbekistonda ishlovchi ayollardan ko‘ra uy bekalari ko‘p. Ishlovchi ayollar 
ko‘p hollarda yuqori daromadlarga ega va shu sababli oilada qo‘shimcha daromad 
bo‘lishi tufayli sayohatlarga etarli pul mablag‘lari bo‘ladi. 
Ishlayotgan ayollar orasida kar’eraga qiziquvchi ayollar turfirma uchun ancha 
istiqbollidir. Shu sababli jinslarning ijtimoiy rolida o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda va 
bu iste’molchilar harakatidagi o‘zgarishlarga olib kelmoqda. 

7 
Bo‘sh vaqtning mavjudligi. Odamlar sayohatga nafaqat pullarini balki 
vaqtlarini ham sarflaydilar. Xatto eng yuqori daromadga ega bo‘lgan shaxs ham agar 
vaqti bo‘lmasa tur sayohatini amalga oshira olmaydi. Rivojlangan jamiyatda 
vaqtning etishmasligi (xuddi daromadi etishmasligi kabi) turizmni chegaralovchi 
asosiy omildir. 
Oxirgi yillardagi har xil siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarga qaramay, 
mamlakatimizdagi turizm sohasi yildan-yilga barqaror ravishda mahsulotlar va 
xizmatlar ishlab chiqarishni ko‘paytirib borayotgan xalq xo‘jaligi tarmog‘i bo‘lib 
qolmoqda. Mamlakatimizdagi turistik xizmatlar bozorida hozirgi vaqtda asosan 
an’anaviy shakllar faoliyat ko‘rsatmoqda. Agar yo‘llanmalarning narxi doimiy oshib 
boradigan bo‘lsa, dam oluvchilar soni ham shunga yarasha kamayib boradi. 
Yuqorida aytilganlardan shu narsa kelib chiqadiki, hozirgi sharoitda O‘zbekistonda 
eng dolzarb muammolardan biri turistik sohani qayta tashkil qilish, uning 
rentabelligini, birinchi navbatda, yuqori texnologiyali komplekslar va tegishli 
infrastrukturaga ega turistik markazlarni tashkil qilish evaziga oshirish hisoblanadi. 

Download 271,4 Kb.