1. Talim texnologiyasiga tasnif
Texnologiya - bu berilgan parametrlarga mos keladigan mahsulot olishga
yo‘naltirilgan dastlabki materiallarni o'zgartirish jarayoni va uslublarining
yig‘indisi.Pedagogik texnologiya - bu faqat kompyuter va texnologik vositalami
qo'llash emas, bu ta’lim samaradorligini oshiradigan faktorlamitahlil qilish yo'li
bilan umumta’lim jarayonini optimallash usullarini ishlab chiqish va prinsiplarini
aniqlash.
Texnologiya - bu sifat jihatdan yangi masalalami yechish uchun ta’lim
evolutsiyasi bosqichini tayyorlagan obyektiv jarayon.
≪Texnologiya≫ tushunchasi
texnik taraqqiyot natijasida paydo bo'ladi va uning lug'aviy ma’nosi (kasb, fan,
tushuncha, ta’lim, san’at) materiallarning ishlash usul va uslublaridan iboratdir.
Fan va texnika taraqqiyoti inson imkoniyatlarining kengayishiga olib keldi. Yangi
texnologiyalar katta ta’lim imkoniyatlarini ochdi.
Ro‘y berayotgan sifat o'zgarishlar shuni ko'rsatadiki, odat bo'lgan
tushuntirishda
≪o'rgatish≫ jarayonlari o'qituvchilaming shaxsiy imkoniyatlari
chegarasidan tashqari chiqib keta boshladi. Vujudga kelgan yangi texnik, axborot,
bosma, eshitish va ko'rgazma vositalari o'ziga xos tarzda yangi metodikalar bilan
ta’lim jarayoniga ko'pgina yangiliklnr kiritib, uning ajratilmas qismi bo'lib
qolmoqda. Biroq, pedagogik - texnologik jarayonning o'ziga xosligi, uning
an’anaviy shakllaridan ustuvorligi va hozirgi zamon ta’limi muammolari real
yechish usullari ball tola o'rganilmagan. Bu haqda chet ellik va o'zbek avtorlari ko'p
yozmoqdalar. Lekin barchalari pedagogik texnologiyalar kelajakda ustuvor o'ringa
ega bo'lishiga ishonadilar
2
.
50-yillarda o'quv jarayoniga texnik vositalami joriy etish boshlanganda,
≪ta’lim tcxnologiyasi≫ termini vujudga keldi, so'ngra u TTV qo'llanish metodikasi
bo'yicha keyingi yillarda
≪pedagogik texnoIogiyalar≫ga aylandi.
60-yillar o'rtasida bu tushuncha mazmuni halqaro anjumanlar va chet
el pedagogik bosma nashrlarida keng muhokama qilindi.
2
Avlaev O.U, Jo‘raeva S.N, Mirzaeva S.R Ta'lim metodlari. T.: NAVRUZ, 2017 y. 195 bet.
Ta'lim texnologiyasi – o’quv mashg’ulotlarida ko’rsatilgan barcha bilish
jarayonlarini amalga oshirib, pirovard natijada barcha faoliyat turlarini to’liq
o’zlashtirishga yordam beradi. Bunday darslarda dars qismlarining ichki aloqasi:
maqsad, mazmun va ish usuli bilan amalga oshiriladigan ta'lim, mumtoz tizimning
bosqichlari saqlanib qoladi. Ya'ni, uy vazifalarini tekshirish, uning asosida yangi
bilimlar, malaka va aqliy faoliyatning turlarini egallash bosqichlari, shuningdek
mustahkamlash va mustaqil ishlash, darsni umumlashtirish va uy vazifasini
tushuntirish singarilar yotadi
Kontseptuality ma'lum bir ilmiy tushunchani, shu jumladan falsafiy,
psixologik, didaktik va ijtimoiy va pedagogik O'quv maqsadlariga erishishning
asoslanishi.Tizimga qulaylik tizimning barcha belgilarini o'z ichiga oladi: Jarayon
mantig'i, uning barcha qismlarining munosabatlari, yaxlitligi.Tekshirish qobiliyati
asoratni aniqlash, rejalashtirish, o'quv jarayonini loyihalashtirish, natijalarni tuzatish
uchun vosita va usullar bo'yicha turli xil usullar bilan farqlash imkonini
beradi.Samaradorlik ma'lum bir o'quv standartiga erishishni kafolatlaydigan
xarajatlar bo'yicha optimallikni ko'radi.
Zamonaviy innovatsion ta'lim texnologiyalari. Hozirgi vaqtda o'quv texnikasi
Ta'lim maqsadlari o'zgarishi, vakolatli yondashuv asosida qurilgan federal davlat
ta'lim standartlarini rivojlantirish bilan bog'liq qiyinchiliklarni boshdan
kechirmoqda. Qiyinchiliklar kelib chiqadi va asosiy o'quv dasturida individual
buyumlarni o'rganish uchun soat sonini kamaytiradi. Ushbu holatlarning barchasi
yangi talab qiladi pedagogik tadqiqotlar O'qitish usulida o'quv jarayoniga
innovatsion ta'lim texnologiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog'liq
innovatsion ta'lim texnologiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog'liq
o'qitish va o'qitish usullari va ta'lim shakllari va uslublarini izlash.
Hozirda ta’lim texnologiyasi yordamchi vosita bo‘lib qolmay balki, o‘quv
jarayonining rivojlanishida katta rol o‘ynab, uning tashkiliy shakllari, metodlari,
mazmunini o‘zgartiradigan yangi sistema deb tushunilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida,
o‘qituvchi va o ‘quvchining pedagogik tafakkuriga o‘z ta’sirini ko'rsatmoqda.
Texnologiyani bunday tavsif qilish ta’lim jarayonidagi barcha tuzuvchilar
orasidagi uzviy bog'lanishning muhimligini, pedagog va o‘quvchining o‘zaro
hamkorligini ko‘rsatadi. 0 ‘quvchi passiv ta’lim obyektidan faol shaxs-ta’lim va
tarbiya subyektiga aylanadi va aktiv subyekt sifatida o‘qituvchi bilan bu jarayonda
qatnashadi, mustaqil bilim olishga intiladi. Fikrimizcha, yangi pedagogik
texnologiyaning boshlang‘ich maktabdagi roli va vazifalarini ko‘rsatish zarur.
Metodika asosiga qurilgan ta’limga qaraganda
≪ta’lim texnologiyasi≫ ko‘p
qirralidir.
Birinchidan, texnologiya asosida tub mahsulotlami aniq tavsifi turadi.
Texnologiyada maqsad markaziy komponent hisoblanib, bu holat unga erishish
darajasini aniq topishga olib keladi.
Ikkinchidan, tub va oraliq maqsadlari aniqlangani uchun texnologiya
maqsadga crishish va nazorat obyektiv usullarini ishlab chiqishga yo‘l ochadi.
Uchinchidan, texnologiya o'qituvchining pedagogik eksperiment qilishga
majbur qiladigan holatlarini kamaytiradi.
To'rtinchidan, texnologiya o‘qituvchi va uni faoliyat turlariga yo‘naltirilgan
dars ishlanmalari o‘miga, o ‘quvchilaming o ‘quv-o‘rganish faoliyati mazmuni va
tizilishini aniqlaydigan o ‘quv jarayonining loyihasini bcradi
3
.
Metodik dars ishlanmasi har bir o‘qituvchi tomonidan turlicha o'zlashtiriladi,
dars va o‘quvchilar faoliyati ham turlicha tashkil qilinadi. O'quvchilaming o‘quv
faoliyatini loyihalashtirish esa, programmalashtirilgan Kiin ta’lim tajribasi
ko‘rsatganidek o'quvchilaming o‘zlashtirish darajasini ko'taradi.
Ta’lim mazmuni haqidagi dasturiy hujjatlarda pedagogic texnologiyaning
maqsadi quyidagicha tavsiflanadi:
≪Shaxsning har taraflama shakllanishi va
rivojlanishi;
≪o'quvchilarni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan bilimlar bilan
qurollantirish, ularni xalq xo'jaligida ishlashga va ta’limni davom ettirishga
tayyorlash, kundalik hayotda va mehnat faoliyatida zarur bo'lgan bilim va
3
Umumiy pedagogika. 1- qism. O.Musurmanova va boshqalar tahriri ostida–T.: O‘zkitobsavdo nashriyoti. -2020 y.
255 bet.
ko'nikmalami o'quvchilar tomonidan egallashni ta’minlash va hokazo. Nega ilgari
≪har tomonlama rivojlanish≫ haqida gap yuritilsa, hozir faqat ≪shaxsning uyg'un
rivojlanishi
≫ to'g'risida gapirilyapti.
Shaxsga barcha holatlarda o 'z yo'nalishini aniqlashga imkon beradigan
tarbiya berish kerak.
1.Ta’lim tizimi. oldida turgan birdan bir maqsad, o'sib kelayotgan avlodni hayotga,
jamiyat faoliyatiga tayyorlash;
2.Oldin ko'rsatilgandan kelib chiqib, ta ’lim texnologik yo'nalishining maqsadi deb
o'quv jarayonini berilgan ko'rsatmalar asosida tuzish deb qo'yilgan;
3.O'quv materiallarini tayyorlash va ta’limni tashkil etishni o'quv maqsadga
muvofiqlashtirish;
4. Joriy natijalami baholash va ta’limni shu asosida maqsadga yo'naltirish;
5. Yakunlovchi natijalami baholash;
6. Maqsadga erishish uchun quyidagilar zarur;
a) kutilayotgan yakuniy maqsad haqida tola tushuncha berish;
"Innovatsion ta'lim texnologiyalari" nima? Bu uchta o'zaro bog'liq
komponentlarning majmui: Talaba bilan uzatiladigan zamonaviy tarkib, ob'ektiv
bilimlarning rivojlanishiga qadar unchalik katta ahamiyatga ega emasligini
anglatadi,vakolat yetarlicha zamonaviy biznes amaliyot. Ushbu tarkib yaxshi
tuzilgan va zamonaviy aloqa vositalaridan foydalangan holda uzatiladigan
multimedia o'quv materiallari ko'rinishida taqdim etilishi kerak.
|
