                            
Loyiha pasporti
Mavzu: Jadvallar bilan ishlash va guruhlarni shakllantirish, nomlash
Manzil: Qo’shko’pir tumani “Xosiyon” qishlog’i
Maqsad va vazifalar: O’quvchilarning mustaqil tarzda sxemalar yaratishi orqali ularning fikrlash qobiliyatini rivojlantirish. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir. Sxemalarni tahlil qilish, dars jarayonida guruhlarni shakllantirish va nomlash,
Vositalar: Jadvallar, tarqatmalar, slayd
Darslarni sxemalab tushuntirish o’qituvchiga ham, o’quvchiga ham qulay hisoblanib, o’quvchilarni qiziqishlarini orttiradi, eslab qolishi ham oson bo’ladi. Masalan; “Ovqat hazm qilish organlarining tuzilishi” mavzusi bo’yicha quyidagi sxemalardan foydalanib mavzuni yoritish mumkin:
O’quvchilarning mustaqil tarzda sxemalar yaratishi orqali ularning fikrlash qobiliyati rivojlanib boradi. Sxemalarni tahlil qilib ma’lumotlarni bir biriga tegishli yoki tegishli emasligini farqlash ko’nikmalari hosil boladi. Agar topshiriqlar guruhlarda yoki juftliklarda amalga oshirilsa o’quvchilarda o’zaro bir biri bilan muloqat qilish, birovlarni fikrini tinglay bilish va asosiysi o’z fikrlarini boshqalarga yetkaza olishdek hayotda eng zarur bo’lgan ko’nikmalarni shakllanishiga olib keladi. O’qituvchilarga esa ta’lim berayotgan o’quvchilarining qay darajada o’zlashtirayotganini va bo’shliq tomonlarini tezda aniqlash imkoniyatini beradi. Masalan, “Ichki sekretsiya bezlari” mavzusini quyidagi sxema yordamida izohlash mumkin.
Ichki sekretsiya bezlari
Ularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar tashqi muhitga va qon, limfaga quyiladi
Ularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar qon va limfaga quyiladi
Ularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar tashqi muhitga chiqariladi
Oshqozon osti va jinsiy bezlar
Ter, yog’, sut, so’lak, me’da va ichak shilliq qavatidagi bezlar
Gipofiz, epifiz, qalqonsimon, qalqonoldi, ayrisimon, buyrak usti
Aralash
Ichki
Tashqi
Gigantizm, nanizm
Pigment almashinuvi buziladi
Bo’qoq, Bazedov kasalligi kelib chiqadi
Tutqanoq (tetaniya)
Vaqtidan ilgari balog’atga yetish belgilari paydo bo’ladi
Stress holati yuzaga keladi
Bolalar va o’smirlar-ning o’sishini boshqaradi
Arterial qon bosimini oshiradi, yurak qisqarishini tezlashtiradi
Bolalarning o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi
Kalsiy, fosfor almashinu-vini tartibga soladi
Moddalar almashinuvi jarayonida ishtirok metadi
Pigment almashinuvini boshqaradi
Katexola-min
Timozin
Paratgor-mon
Tiroksin
Melatonin
Somato-trop
Buyrak usti
Gipofiz
Epifiz
Ichki sekretsiya bezlari
Qalqonsimon
Qalqonoldi
Ayrisi-mon
Darslarni pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda guruhlarda ishlashning ahamiyati juda katta. Guruhlarda ishlash uchun har bir darsda guruhlarni qayta shakllantirish bilan bir qatorda nomlash zarur. Biologiya darslarida guruhlarni shakllantirish va nomlashning quyidagi usullariga to’xtalib o’tamiz.
“Bu nima?” mashqi orqali sinflarda guruhlarni shakllantirish va nomlash.
Maqsad: O’quvchilarni mustaqil fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish, ekologik, estetik tarbiya berish.
7-sinfda “Dasht va cho’l qushlari” mavzusida guruhlarni quyidagi usulda shakllantirish va nomlash mumkin:
Sinfda 28 ta o’quvchi bo’lsa mavzuga oid 28 ta ma’lumot o’quvchilarga tarqatiladi. Masalan:
-
Ularning yirik oyoqlari kuchli rivojlangan bo’lib, yerda yaxshi yuradi va tez chopadi.Yer - Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi.
-
Ular o’rtacha kattalikdagi, qanotlari uzun qushlar bo’lib, yaxshi yuradi.Qushlar - umurtqali hayvonlar sinfi. Trias davrida yashagan sud-ralib yuruvchilarning psevdozuxlar turkumidan kelib chiqqanligi taxmin qilinadi. Q.ning qazilma qoldiqlari juda kam; dastlabki qazilma qoldiq - arxeopteriksnshk toshdagi izi va suyaklari yura davriga tegishli.
-
Yer yuzidagi eng yirik qush.
-
O’lkamizning dasht va cho’llarini ularsiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
-
Ochiq dasht va cho’llarda uchraydi.
-
Butalarning ostiga, yer ustiga tuxum qo’yishadi.
-
Ularning bo’yni uzun va patsiz, boshi kichikroq va yassi bo’ladi.
-
Boshining ustida uzun patlaridan iborat kichkina toji bo’lgani uchun, qanotlarini pirillatib, yoqimli sayrab osmonga tik ko’tariladi.
-
O’bekistonning past tekisliklarida uchraydi.
-
Qizilqumda, Amudaryoda, Zarafshon va boshqa daryolarning vohalaridagi cho’llarda gala-gala bo’lib in quradi.Amudaryo - Oʻrta Osiyo hududidagi eng uzun daryo. Yunonlar Oks deb ataganlar. Mahalliy xalq orasida daryo Jayhun nomi bilan mashhur. Daryo uzunligi 2400 km, daryo deltasi 534 739 km². Amudaryo hozirgi Tojikistonning Pomir togʻi etaklaridagi Panj va Vaxsh daryolarining birlashuvidan boshlanib Oʻzbekiston, Afgʻoniston va Turkmaniston hududlaridan oʻtadi va tobora qurib borayotgan Orol dengiziga quyiladi.
-
Ularning gavdasi og’ir, qanotlari yaxshi rivojlanmagan.
-
Qor ko’p yog’ib, oziq taqchil bo’lgan qish kunlari ular yo’l bo’ylari va qishloqlar yaqinida o’ziga oziq qidiradi.
-
Ularning patlari yer rangida bo’lganidan ochiq dashtlarda uzoqdan sezilmaydi.
-
Turli o’simliklarning urug’I va yosh novdalari, shuningdek hasharotlar bilan oziqlanadi.
-
Patlari zich, yelpig’ich hosil qilmaydi.
-
Ularning sayrashi cho’lga bahor kelganidan darak beradi.
-
Oq va qora yo’lli qanotlari uchganida ola-bula bo’lib ko’rinadi.
-
Yoz va kuz oylarida ularning galasi hosil yig’ishtirilib olingan bug’doy va zig’ir ekilgan dalalarga borib donlaydi.
-
To’sh suyagining qirrasi boshqa qushlarnikiga o’xshash kengaygan toj hosil qilmaydi.
-
Ular mart oylarida juft hosil qiladi, aprelda yerdagi chuqurchaga tuxum qo’yadi.Aprel (lot. Aprilis) - Grigoriy taqvimida yilning toʻrtinchi oyi. 30 kundan iborat.
-
Ko’zi juda o’tkir bo’lganidan xavfni uzoqdan payqaydi.
-
Bu qushlar galasi ertalab 8 dan 12 gacha va tushdan so’ng 15 dan keyin suv ichishga borishadi.
-
Ular ucholmaydi, ammo muskulli uzun oyoqlari yordamida yaxshi chopadi.
-
Ular bahor va yoz mavsumida turli hasharotlar, kuz va qishda esa o’simlik donlari bilan oziqlanadi.
-
Urg’ochilari 5-6 sm uzunlikdagi och kulrang tuxumlarini tuproq ustidagi chuqurchaga qo’yadi.
-
Asrimizning o’rtalarigacha O’rta Osiyo cho’llarida ularning minglab galasi uchib yurar edi. Hozir bu qushlar juda kamayib ketgan.
-
Ikki barmoqli oyoqlarining tovoni qalin teri bilan qoplanganidan issiq qumda ham ularning oyoqlari qizib ketmaydi.
-
Jo’jalarini faqat hasharotlar bilan boqadi.
1, 5, 9, 13, 17, 21, 25-ma’lumotlarni tanlagan o’quvchilar “Tuvaloqlar turkumi”
guruhi, 2, 6,10, 14, 18, 22, 26- ma’lumotlarni tanlagan o’quvchilar “Bulduruqlar turkumi” guruhi, 3, 7, 11, 15, 19, 23, 27-ma’lumotlarni tanlagan o’quvchilar “Tuyaqushlar turkumi” guruhi, 4, 8, 12, 16, 20, 24, 28-ma’lumotlarni tanlagan o’quvchilar “Chumchuqsimonlar turkumi” guruhlari shakllantiriladi.
Biologiya darslarida o’tilgan mavzularni mustahkamlashda “Bu nima?” usulidan foydalanish mumkin.
6 sinflarda “Ikki urug’palli o’simliklar sinfi” mavzusini mustahkamlash uchun guruhlarga o’simliklar ta’riflari beriladi. Agar guruhlar birinchi ta’rifda topishsa “5” ball, ikkinchi ta’rifda topishsa “4” ball, uchinchi ta’rifda topishsa “3” ball bilan rag’batlantiriladi.
1-guruh.
1-ta’rif: Sabzavot o’simliklari qatori ko’p ekiladigan ikki yillik o’simlik.
2-ta’rif: U may oyida gullaydi, gullari mayda, shoxlari uchidagi barglar qo’ltig’ida joylashgan to’pgullarda o’rnashgan.
3-ta’rif: Mevasi sentabrda pishadi, uning mevasi gulq’org’on bargchalari bilan qo’shilib o’sgan yong’oqchadir. (Lavlagi)
2-guruh. 1-ta’rif: Poyasi dag’al tuklar bilan qoplangan, bo’yi 10-30 sm keladigan bir yillik o’t. Poya, tana (caulis) - oʻsimlikning shox, barg va gullari joylashgan asosiy oʻqi. Boʻgʻim (barg oʻrni) va boʻgʻim oraliqlaridan iborat. P. ildiz bilan barglar ora-sida moddalar harakatini taʼminlaydi. Baʼzi oʻsimliklarning poyasi metamor-fozlashgan (shakli oʻzgargan) boʻlib, suv va oziq moddalarni toʻplash (kartoshka), himoya (doʻlana va yantoklarning tikanlari), ilashish (tok va oshkrvoklarning jingalagi), vegetativ koʻpayish (ajriq, qulupnay poyalari) vazifalarini baja-radi. Bir yillik va koʻp yillik, yer ustki va yer ostki, yoyuchlangan va yogochlanmagan P.lar bor. P. silindrsimon, koʻp kir-rali, yassi, gadir-budur yoki silliq boʻladi. Asosan, uchidagi oʻsish konusi hujayralarining boʻlinishidan P. boʻyiga oʻsadi; baʼzi usimliklar (mas, gʻalladoshlar) P.si boʻgʻim oraligʻining uzayishidan ham usadi. P.ning buyi, yugʻonligi turlicha. Yusinlar P.sining uzunligi bir necha sm, diametri bir necha mm, sekvoyyalar poyasining uz. 150 m, diametri 10-12 m. Lianalar P.si 200-300 m keladi. 2-ta’rif: Ildiz bo’g’izida joylashgan barglari qisqa bandli, patsimon bo’lingan, poyadagilari esa o’troq bandsiz.
3-ta’rif: Uning yer ustki qismidan tayyorlangan dorilar tabobatda qon ketishini to’xtatishda ishlatiladi.
3-guruh. 1-ta’rif: Uni barcha sug’oriladigan yerlarda, ariqlar bo’yida va ekinlar orasida uchratish mumkin.
2-ta’rif: Poyasi sershox, yer bag’irlab yoki yonboshlab o’sadi.
3-ta’rif: Uning quritilgan bargi, guli va urug’I xalq tabobatida ichni yumshatuvchi dori sifatida ishlatiladi.
|
