7.4. Istiqbolda Evropada GAT ni rivojlantirishga to„siqlar
GAT industriyasiningkeyingi rivojiga qarab geoaxborot malakaviy
faoliyatining mazmuni va turlari yanada kengayib va detallashib boradi. Shu bilan
birga Evropada GAT bilan bog„liq faoliyat turlari bugungi kunga kelib
geoinformatika mutaxassislari bozorida ma‟lum talablarni shakllantirmoqda. Bu
esa, o„z navbatida, geoaxborot tizimi bo„yicha ta‟lim va o„qitish tizimiga ta‟sir
o„tkazmoqda. Afsuski, Evropada ham geofazoviy ma‟lumotlar bozori va ayniqsa,
dasturiy-apparat vositalari bozoridan farqli o„laroq, geoaxborot mehnat bozori
sohasida qat‟iy tadqiqotlar o„tkazilmadi. Jurnallardagi ushbu mavzuga yaqin ba‟zi
maqolalar, vaqti-vaqti bilan elektron forumlarda katta tortishuvlar asosidagi
chiqishlar yoki internet tarmog„ida geoaxborot mutaxassislari bilan ta‟minlash,
katta mansab hamda ish haqi va‟dalari qoidaga binoan kichik bir oqim sifatida
bo„lib, asosan ma‟lum firma yoki kompaniyalarga tegishlidir.
Ammo e‟tirof etish zarurki, keyingi yillarda, ayniqsa rivojlangan Evropa
mamlakatlarida GAT texnologiyalarini egallagan mutaxassislarni ishga
joylashtirish , ularga tegishli shart-sharoitlar yaratib berish bo„yicha e‟lonlar va
talablar soni oshmoqda. Taklif etilayotgan bo„sh o„rinlarning aksariyat qismi
geoaxborot xizmatlari ko„rsatish (maslahat berish , GAT loyihalarini ishlab chiqish
va bajarish, raqamli geofazoviy ma‟lumotlarni ishlab chiqish, tarqatish) sohasida
band bo„lgan firmalarga to„g„ri keladi.
Firmalar faolligini rivojlangan davlatlarning asosan GAT texnologiyalarining
rivojlanish bosqichiga o„tganligi bilan tushuntirish mumkin. Dasturiy
vositalarning etarli darajadagi kengaygan bozori sharoitida, geoma‟lumotlarning
boshlang„ich to„planishi va yangilanishi davom etayotgan hamda turli
darajalardagi hududiy masalalarni hal qilishda «geoaxborotli fikrlash» ga
o„tilayotgan sharoitda firmalar pastki o„rinni egallaydilar. GAT dan haqiqiy
184
foydalanuvchilar umuman turli-tuman dasturiy-apparat vositalarini, ochiq raqamli
geoma‟lumotlarni etarli darajada tushunmaydilar, GAT ni loyihalash va
ekspluatatsiya qilish tajribasiga ega emaslar. Shuning uchun ham ushbu
muammolarni ixtisoslashgan geoaxborot firmalari o„zlariga oladilar.
Geoaxborot xizmatlari bozorini shakllantirgan va xizmat ko„rsatgan, shu bilan
birga «geoaxborot kasbi» deb nomlash mumkin bo„ladigan kasbni egallagan
mutaxassislarni ishga taklif etgan holda firma geoaxborot kasblari bozorini
shakllantirishga faol ta‟sir ko„rsatadi. Ularga asosan GAT -mutaxassislar, GAT -
analitiklar, GAT -dasturchilar, GAT -texniklar va GAT -menejerlar kiradi.
Maxsus adabiyotlarni o„rganish shuni ko„rsatadiki, ixtisoslashtirilgan
geoaxborot firmalari asosan tarmoqli yoki hududiy ma‟murlashtirish bilan band
bo„lgan mahalliy va regional boshqarmalar yoki agentliklarga mo„ljallangan.
Aynan shular rivojlangan mamlakatlarda GAT texnologiyalardan va raqamli
geoma‟lumotlardan foydalanish hamda ularni o„zlashtirishning bugungi kundagi
ommaviy sur‟atini yaratmoqdalar. Turli mohiyatga ega bo„lgan GAT larni
loyihalashtirganlari va yaratganlari, ularni ekspluatatsiya qilish va rivojlantirishga
yordam ko„rsatganlari holda firmalar bunday agentliklarni bu ishlarni amalga
oshirish uchun zarur bo„lgan mutaxassislar shtatlarini ushlab turish zaruriyatidan
ozod qilmoqdalar.
Umuman, GAT bo„yicha har tomonlama etuk mutaxassislarni tayyorlash va
ularni zaruriy ish joyi bilan ta‟minlash Evropa mamlakatlarida ham GAT
rivojlanishining asosiy to„siqlaridan biri bo„lmoqda. Har tomonlama etuk
mutaxassis quyidagi imkoniyatlarga ega bo„lishi zarur:
–predmet va hududiy xususiyatlarini hisobga olgan holda vujudga kelgan
muammoning kontseptual geoaxborot modelini ishlab chiqish;
–jahon standartlari va tendentsiyalarini hisobga olgan holda zamonaviy GAT
texnologiyalari (manbalar, geoma‟lumotlarning tavsifi va sifati, usullar, dasturiy-
apparat vositalari, bajaruvchilar va h.k.) va uni amalga oshirish istiqbollarini
aniqlash;
185
–GAT loyihaning axborot ta‟minotini tashkil etish uchun zarur bo„ladigan
printsiplar, usullar va boshqalarni asoslash, sarflanishi mumkin bo„ladigan
xarajatlarni va alternativ echimini baholash;
–GAT loyihani amalga oshirishni tartibga soluvchi avan-loyiha, biznes-reja,
ishlar dasturi va boshqa hujjatlarni ishlab chiqish;
– personal o„quvini tashkil etish va GAT ekspluatatsiyasini olib borish, undan
foydalanishni tahlil qilish va tajribalarni umumlashtirish.
«GAT menejeriga o„qitish», bunday kasbiy portretga ega bo„lish o„qitish
yordamida deyarli mumkin emas, bunga uzoq yillar davomida amaliy tajribalar
orqali erishish mumkin. Bugungi kunda boshqa geoaxborot kasblariga nisbatan
GAT-analitik dasturlarni tayyorlash anchagina engil hisoblanadi. Buning uchun
odatda, predmet (tabiiy-ilmiy yoki gumanitar) yoki lik–texnologik o„quv
rejalariga axborot kurslari va fanlarni qo„shish etarli bo„ladi. Bu Evropa
davlatlarida keng tarzda qabul qilingan, keyingi yillarda bu tajribani Rossiyaning
oliy ta‟limida ham qo„llashga harakat qilinmoqda, ammo bunday o„qitishdan
olinayotgan biror-bir ijobiy natija haqida gapirishga hali ertadir.
Evropa mamlakatlarida GATni rivojlantirishning asosiy to„siqlaridan yana
biri – bu GAT mutaxassisini tayyorlash masalasi bo„lmoqda. Bugungi kunga
qadar hatto bu kasbning ishchi nomi ham ishlab chiqilmagan. Shunga qaramasdan,
bunday mutaxassisni tayyorlash nihoyatda muhim bo„lmoqda. Fikrimizcha,
asosiga geoinformatika qo„yilgan bazaviy kursni o„tagan GAT mutaxassisini
bugungi geoaxborot bozori talablariga to„la javob beradigan qilib ikkita yo„l bilan
«olish»mumkin:
1.GAT lik bilimlari va ko„nikmalarini qo„shimcha egallash hisobiga diplomli
mutaxassisni muammoli sohaga qo„shimcha o„qitish.
2.GAT muammoli bilimlar va ko„nikmalarini egallash hisobiga diplomli ni
kompyuter fanlariga qo„shimcha o„qitish.
Evropa va umuman chet mamlakatlar geoaxborot bozori uchun bazaviy
tabiiy-ilmiy, asosan geografik tayyorgarlikka ega bo„lgan mutaxassislarga bo„lgan
talab katta bo„lmoqda. Bu asosan xorijda bajarilayotgan GAT loyihalarining asosiy
186
qismi – ilovalar(tabiatdan majmuaviy foydalanish,tabiiy resurslarni boshqarish,
ekologik muammolar, yashash muhitini takomillashtirish va h.k.) sohalari bilan
bog„liq bo„lishi mumkin.
Geografik tayyorgarlik ancha ixtisoslashgan geoaxborot kasblari o„rtasida
qadrlanadi. Ularning paydo bo„lishi raqamli geofazoviy
|
