Tipologik belgilariga ko`ra keys xarakteristikasi

Ushbu keys kabinetli, syujetli kategoriyaga kiradi. U ҳajmli, strukturalangan. Bu keys – so`roq.

Markaziy nerv sistemasi kon-tomir kasalliklari

Markaziy nerv sistemney kon-tomkr kasalliklari nerv sistemasi kasalliklari ichida kup uchraydigan, aksariyat xollarda nogironlik va bevakt ulimga sabab buladigan kasalliklardan xissoblanadi.

Bosh miyaning kon bilan tahminlanishining uziga xos xususiyatlari:

Bosh miya faoliyati uchun kup mikdorda energiya kerak buladi, lekin, miya tukimalari chegaralangan energiya resurslariga ega. SHu sababli uning xaetiy faoliyati va funktsional aktivligi uchun yukori darajadagi turgun miya perfuziyasi kerak buladi. Butun organizm massasining 2 foizini tanshkil etuvchi bosh miya tukimasini kislorsdga va energetik subetratlarga bulgan extiejini kondirish uchun umumiy tsirkulyatsiyadagi konning 14 foizi talab kilinadi.SHunda bosh miya istemol kilaetgan kislorod mikdori, butun organizm istemol kilaetgan kislorod mikdordning 20 foizini tashkil etadi. 100 MG miya tukimasining 1 min. davomida glyukozaga bulgan extieji urtacha 4,5-7,0 mgni tashkil etadi. Bosh miya kon aylanishini sekinlashuvi uning funktsional xolatining cheklanishiga olib keladi. 5-8 min. davomida miyada kon aylanishining tuxtashi esa, bosh miyada kaytarib bulmaydigan jaraenlarni rivojlanishiga olib keladi.

Bosh miyaning kon bilan tahminlanishining uziga xosligi, unda kuplab anastomozlar sistemasining borligidir. Bunda oldingi, urta va ortki miya arteriyalari, oldingi va orka birlashtiruvchi arteriyalardan xosil buluvchi xalka arterial xalka (Velliziev xalkasi) muxim urin tutadi. Aylanib utuvchi a’teriyalar esa miya uzagini mukim kon bilan tahminlab turuvchi Zaxarchekko xalkasini xosil kiladi. Kuz arteriyasi va tashki uyku arteriyasi tarmoklari orasidagi aiastomozlar xam bosh miyaning kon bilan tahminlanishida muxim urin tutadi. Kuplab arterial akastomozlar bulishi ekstrakranial arterial tomirlar stenozi va tulik okklyuziyasida xam bosh miyani turgun kon bilan tahminlab beradi.

Bosh miyaning kon bilan tahminlanishini uziga xos xususiyatlaridan yana biri, bu autoregulyatsiya mexanizmi natijasida yuzaga keluvchi avtonom bosh miya kon aylanishidir. Buning fiziologik negizi arterial kon bosimning ortishi yeki tushib ketishiga nisbatan bosh miya kon tomirlarining dilyatatsion yeki konstriktsion reaktsiyasidir. Normal xolatda arterial kon bosimi 60 dan 180 mm-suv.ust.gacha bulgan xollarda bosh miya kon aylanishi nisbatan turgun buladi. Turli patologik xolatlarda (arterial gipertenziya, utkir bosh miya kon aylanshini buzilishi, bosh miya shikastlanishi, bosh miya usmalari) autoregulyatsiya mexanizmi uncha foydali bulmaydi va arterial kon bosimini tez uzgarishiga nisbatan miya kon aylanishini uzgarishi sust kechadi.
UTKIR BOSH MIYa KON AYLANISHINING BUZILISHI.

Utkir bosh miya kon aylanishining buzilishi (UBMKAB) bu uchokli belgilar, umumiy miya belgilari, meningeal belgilar yeki bu belgilarning birgalikda kechishi bilan ifodalanuvchi, kon tomir uzgarishlari tahsirida yuzaga keluvchi miyaning zararlanishidir. Bemordagi nevrologik nuksonlarning kancha vakt saklanib kolishiga karab utib ketuvchi miya kon aylanishining buzilishi va insulg’tlar tafovut etiladi. Tez-tez emotsional zurikish, kam xarakatlik, chekish, tana ogirligini yukori bulishi, kandli diabet, arterial gipertenziya, dislipoproteinemiya, yurak kon-tomir sistemasi kasalliklariga irsiy moillik bor bemorlar UBMKAB extimolligi yukori bulgan bemorlar xissoblanadi.

UBMKAB ishemik turi bosh miyaning kislorodga va energetik substratlarga bulgan zxtiejini, miyaga kelaetgan konni tahminlay olmasligi va miyadagi kon aylanishini birdan yemonlashishi natijasida. yuzaga keladi. UBMKAB gemorragak turi asosida esa miya kon tomirlari devori butunligi buzilishi natijasida miya tukkmasiga, miya korinchalariga, miya pardalari ostiga kon kuyilishi yetadi.

Miya insulg’tlari.

Butun duneda insulg’tlar natijasida vafot etgan bemorlar umumiy ulim xursatkichlari orasida 2-3- urinni egallaydi. Bundani tashkari insulg’tlar chukur nogironlikka sabab buladi, shuningdek insulg’t utkazgan bemorlarning 10%ga yakini doimiy karovchiga va yerdamga muxtoj buladi.

Patomorfologik xususiyatlariga kura iisulg’tlarning bir necha turi, miyaga kelaetgan konni birdan cheklanib kolishi natijasida yuzaga keluvchi ishemik turi (miya infarkti) va miya tukimasiga, miya pardalari ostiga, miya koriyachalarga kon kuyilishi bilan kechuvchi gemorrogik turi, xamda ishemiya uchoklari va gemorragiya uchoklari birgalikda kuzatiluvchi aralash turi tafovut kilinadi. Bundan tashkari insulg’tdan sung yukotilgan faoliyatlarni 21 kun davomida kayta tiklanishi bilan kechuvchi kichik insulg’t va nevrologik nuksonlarni uzok muddat saklanib kolishi bilan. birga kechuvchi insulg’tlar farklanadi. SHuningdek insulg’tlarning kuyidagi turlari xam farklanadi yukotilgan faoliyatlarni tulik tiklaniai bilan kechuvchi yaxshi regredient turi, nevrologik nuksoni asta-sekin tiklanuvchi, insulg’tdan sunggi koldik belgilar bilan birga kechuvchi regredient turi, umumiy somatik kasalliklar tahsirida yeki bosh miya kon aylanishining kayta buzilishi natijasida yuzaga keluvchi kaytalanuvchi turi va kasalning nobut bulishi bilan tugallanuvchi doimiy kasallikning ogirlashib borishi bilan kechuvchi, rivojlanuvchi yeki progredient turi.

Etiologiya. Gemorragik iksulg’tlarning asosiy sababchilari, bu gipertoniya kasalligi, simptomatik gipertenziya va bosh miya kon tomirlarining tugma rivojlanish nuksonlari, asosan, miya kon tomirlari anevrizmalaridir. SHuningdek gemorrogik insulg’tlar konning ivish ivish tizimi uzgarishlari (gemofiliya, trombolitiklarni meheridan ortik istemol kilish) natijasida xam yuzaga kelishi mumkin.

Patognez. Aksariyat xollarda gemorragik insulg’tlar tomirlar yerilishi natijasida yuzaga keladi, arterial kon bosimining ortishi gematomalar paydo bulishiga sabab buladi. Bundan tashkari gematomalar paydo bulishiga vaskulitlardagi kon tomir devori destruktsiyasi, bosh miya kon tomirlarining tugma nuksonlari, anevrizmalari va uzgargan kon tomir devoridagi yemirilishlar olib kelishi mumkin. Kon tomir devori utkazuvchanligining ortib ketishi kup xollarda kon kuyilishlariga sabab buladi. Vazomotor uzgarishlar natijasida, yahni kon aylanishini sekinlashuviga olib keluvchi uzok muddatli kon tomir spazmini keyinchalik tomirlar dilyatatsiyasi bilan almashinishi natijasida diapedez kon ketish yuzaga keladi. Bunda kon tomir devori utkazuvchanligi ortib ketib, kon plazmasi va shaklli elementlarini miya tukimasiga chikishi kuzatiladi. Mayda perivaskulyar kon kuyilish uchoklari bir-biriga kuyilib yirik gemorragik uchoklarni xosil kiladi.

Patomorfologiya. Gemorragik insulg’tlarda gematomalar va gemorragik tuyinish kurinishidagi kon kuyilishlar kuzatilishi mumkin. Asosan arterial kon tomirlardan kon kuyilishi mumkin, lekin bahzi xollarda vena kon tomirlaridan kon kuyilishi xam mumkin. Bosh miya kon tomirlari tugma anevrizmalari va bosh miya kon tomirlari malg’formatsiyasi natijaskdagi gematomalar aloxida guruxni xosil kiladi.

Gemsrrogik insulg’tlar aksariyat xollarda kon tomir utkazuvchanligini ortib ketishi-plazmatik tuyinish, nekroz natijasida mikroanearizmalar xosil bulishi va yerilishi, miya kok tomir devorining uzgarishiga olib keluvchi, arterial kon bosimini ortishi bilan kechuvchi xasalliklar katijasida yuzaga keladi. Gipertoniya kasalligida asosan, urta miya arteriyasining asosiy stvolidan deyarli tugri burchak ostida chikuvchi pustlok osti uzaklari va talamus soxalarini kon bilan tahminlovchi kon tomir tarmoklari zaralanadi. SHu sababli gematomalar aksariyat xollarda bosh miya ok moddasi soxasida, pustlok osti uzaklarida xosil buladi. Kup xollarda medial-talamus soxasiga kon kuyilish, lateral-ichki kapsula soxasiga kon kuyilishini farklashimiz kerak buladi. Bahzi xollarda esa ichki kapsula, yeki uni ikki tarafdan kamrab oluvchi aralash gematomalarni farklashimiz mumkin. Bahzi xollarda gematomalar miya uzagi soxasida joylashishi mumkin, odatda, bu gematomalar kuprik va miyacha soxasida joylashgan buladi. Gemorrogik tuyinish kurinishidagi kon kuyilishlari, asosan, mayda kon tomirlardan diapedez kon kuyilish katijasida yuzaga keladi. Bunday xollarda gliomezodermgal chandiklakish yeki kistalar xosil bulishi, kon kuyilkshlarning yakuniy boskichi bulib xissoblanadi. Kupchilix kichik, medial kon kuyilishlarda konni miya korinchalariga yerilishi (parenximatoz-korinchalarga kon kuyilishlari), ayrim xollarda esa subaroxkoidal bushlikka yerilishi (parenxkmatoz subaroxnoidal kon kuyilkshlari) kuzatilishi mumkin.

Kasallikning klinik kurinishi. Odatda gemorragak insulg’tlar tolikish, natijasida, jismoniy zurikishdan sung, yeki xayajonlanish natijasida tusatdan yuzaga keladi. Bahzi xollarda insulg’tdan oldin yuzga konning "okib" kelishi, kuchli bosh ogrigi, barcha jismlarni kizil rangda kurinishi kabi belgilar kuzatilishi mumkin. Gemorrogik insulg’tlar utkir boshlanadi (apopleksiya). Unga xarakterli belgilardan, tusatdan kuchli bosh ogrishi, kayt kilish, nafasni tezlashishi, bradikardiya yeki taxikardiya, gemiplegiya yeki gemiparez, xushning uzgarshi (xushning xiralashishi, sopor yeki koma) kuzatilishi mumkin. Bahzan insulg’tning boshlangich davridaek bemor komatoz xolatda bulishi mumkin., unday xollarda kasallik juda ogir kechadi. Bemorlarning nafas olishi tezlashgagn, auskulg’tativ dagal nafas, terisi sovuk, tomir urishi taraglashgan, arterial kon bosimi odatda yukori, nigox kup xollarda zararlangan tarafga karagan buladi, bag’zan kon kuyilishi bor tarafda kuz korachiklari kattelashagn buladi, kuz olmalarining uzoklashishi, "tulkinsimon" xarakatlanishi, gematomaga karama karshi tarafda yukori kovok atoniyasi, burun lab burmasining silliklanishi, lunjning nafas olish vaktida "elkansimon" kurinishi kuzatilishi mumkin. Kupincha gemiplegiya belgilari kuzatiladi yakkol rivojlangan mushaklar gipotoniyasi, teri va pay reflekslarining pasayishi, oekning tashkariga burilib turishi va boshkalar kuzatilishi mumkin. Kupincha meningeal belgilar kuzatiladi.

Miya yarim sharlaridagi yirik qon quyilishlarda, ikkilamchi miya uzagining zararlanish belgilari kuzatiladi. Ular vegetativ uzgarishlar, kuchayib boruvchi nafas olishdagi, yurak kon-tomir faoliyatidagi uzgarishlar, xushning uzgarishlari, gormetoniya kurinishidagi (oek-kullar tonusining birdan oshishi bilan kechuzchi davriy tonik spazmlar) va detserebratsion taranglashish kurinishidagi mushaklar tonusini ortishi ko`rinishida kechishi mumkin.

Miya o`zagiga qon quyilishida ҳayotiy zarur ahzolar faoliyatining o`zgarishi, "alg’terniruyuo’iy sindrom" ko`rinishida kechuvchi parezlar, XII juft bosh miya nervlarining o`zak soxasidan zararlanish belgilari kuzatilishi mumkin. Ko`p ҳollarda strabizm (g`ilaylik), anizokoriya, midriaz, ko`z olmalari "to`lqinsimon" ҳarakati, nistagm, yutinishning buzilishi, miyacha belgilari, ikki taraflama piramid reflekslar kuzatilishi mumkin. Miya ko`prigiga qon quyilishida mioz, qon quyilish o`chog`i joylashgan tarafga nigox parezi kuzatiladi (nigox oyok qo`llarda parez va paralichlar bor tarafga qaratilgan buladi). Erta mushaklar tonusining ortishi (gormetoniya, detserebratsion taranglik), yuqoriga nigox parezi va ko`z qorachiqlari yorug`likka reaktsiyasining kuzatilmasligi (simptom Parino) miya o`zagining oral qismlariga qon quyilishida kuzatiladi. Miya o`zagining pastki qismlariga kon kuyilishi erta mushaklar gipotoniyasi yeki atoniyasi, bulg’bar sindrom rivojlanishi bilan ifodalanadi. Miyachaga kon kuyilishi kuchli bosh aylanishi, mioz, nistagm, Gertvig-Majandi simptomi (vertikal yunalishdagi yzoklashti’yvchi gilaylik), takroriy kayt kilish buyin va ensa soxasidagi kuchli ogrik, mushaklar gipertoniyasi yeki atoniyasi, kalla suyagi ichi bosimini ortib borishi, oeklarda parezlar kuzatilmasligi, ataksiya kuzatilishi bilan ifodalanadi.

Parenximatoz-ventrikulyar kon kuyilishida tez orada yakkol rivojlangan xushning yukolishi rivojlanib borishi, xaetiy zarur ahzolar faoliyatini yemonlashi, ikki taraflama piramid, xamoya reflekslarining musbat bulishi, gormetoniya, vegetativ belgilarni chukurlashib borishi (junjikishsimon titrash, sovuk ter koplashi, gipertermiya) kuzatilidi.

Kechishi. Bosh miya shishi, kuyilgan konning miya korinchalariga yerilishi, miya uzagining kisilishi va siljishi gemorrogik insulg’tlarning birmuncha ogir asoratlaridan xissoblanadi. Kupincha bosh miya kata yarim sharlaridagi katta xajmli gematomalarni miya korinchalariga yerilish bilan asoratlanishi natijasida birdan komatoz xolat, uchokli belgilar yuzaga keladi va tez orada, bahzan, bir necha soatlardan sung bemor nobut bulishi kuzatiladi. SHuningdek miyachaga, miya uzagiga kon kuyilishi va uning IV-korinchaga yerilishi bilan asoratlanishida xam bemorlarni tez orada nobut bulishi kuzatiladi. Miyaga kon kuyilishida ulim kursatkichi ancha yukori bulib, u urtacha 60-90% ni: tashkil etadi.

Miya yarim sharlarining chegaralangan lateral gematomalarida odatda xushning yukotilishi uncha chukur bulmaydi. Bemorning umumiy axvoli asta-sekin yaxshilanib boradi va tiklanadi: xushi tiniklashadi, vegetativ uzgarishlar kamayib boradi, ikkilamchi miya uzagi belgilari yukoladi, uchokli belgilar asta-sekin kamayib boradi. Erta mushaklar gapertoniyasi va gipotoniyasi davridan sung (kuprok kasallikning 3-xaftasidan boshlab), Vernike-Manna xolati (bilakni bukilishi, kul barmoklarini, kul kaftini bukilishi va pronatsiyasi, son va boldirni yezilishi) Bilan ifodalanuvchi spastik turdagi kechki gemiplegik gipertoniya shakllanadi.