II-BOB yuzasidan nazorat savollari

33 
III BOB. MUSIQA DARSIDA INTERFAOL USULLARDAN 
FOYDALANISH 
3.1. Musiqiy ta’limning tamoyillari 
Didaktika ta’lim jarayonining umumiy qonuniyatlarini o‘rganuvchi qismidir. Didaktika 
grekcha so‘z bo‘lib, “didayko” - o‘qitish. “didaskoya” – o‘rgatuvchi degan so‘zlardan kelib 
chiqqan. “Didaktika”ning so‘zma-so‘z tarjimasi ta’lim nazariyasini anglatadi. Ta’lim nazariyasi 
tal’im jarayonining tushunchasi va mohiyatini, ta’lim qoidalarini, uslublari hamda tashkiliy 
shakllarini o‘z ichiga oladi. Didaktika o‘z oldiga o‘qitishning o‘quvchilarni har tomonlama 
tarbiyalash maqsadlariga javob beruvchi umumiy qonuniyatlarini bilib olish vazifasini qo‘yadi. 
Ta’limning asosiy vazifasi yosh avlodni ilmiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar tizimi bilan 
qurollantirishdan iborat. Demak, didaktika “nimaga o‘qitish”. “nimani o‘qitish” va “qanday 
o‘qitish” kabi savollariga javob izlaydi. Umumiy didaktika esa o‘z navbatida, ayrim o‘quv 
fanlariga oid usullar bilan juda mustahkam bog‘lanadi. Shu usullar ma’lumotiga tayanib, 
o‘qitishning umumiy qonuniyatlarini yechib boradi va ayni vaqtda har bir o‘quv fanini o‘qitish 
usullari uchun umumiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Musiqaviy didaktika, uning birlashtiruvchi 
vazifasi hamda uning xususiy didaktikalari va musiqiy ta’limning mavzuli metodikasi bilan 
bog‘liqdir.
Musiqaviy didaktikaning asosiy kategoriyalari:
1.
Musiqiy ta’limning jarayoni, prinsiplari, mazmuni, usullari, shakllari. Musiqiy ta’lim 
mazmuni umumiy madaniyatining rivojlanishiga va jamiyatning musiqa san’atiga bo‘lgan 
ehtiyojiga bog‘liq. Shuning uchun musiqiy ta’lim mazmuniga kiruvchi musiqiy bilimlar, 
malakalar, ko‘nikmalar, musiqa materiali, ta’lim usullari va shakllarini tizimlashtirish lozim. 
Musiqa sabog‘i tarbiyalanuvchi shaxsning badiiy tafakkurini shakllantiruvchi ta’lim sifatida 
muhimdir. Uning vositasida nafosat tuyg‘ularini tarbiyalash bilan birga yosh avlodga oliy 
insoniy fazilatlar tarkib toptirish nazarda tutiladi. Bunda milliy va umumbashariy musiqa 
ta’limshunosligi hamda o‘qitish uslubiyotiga tayanish lozim. Musiqa ta’lim tarbiyasi mazmunida 
esa milliy musiqa merosimiz asosiy o‘rin tutadi. Milliy musiqamiz qonuniyatlariga qiyoslab, 
o‘zga xalqlar musiqa madaniyati bilan tanishish, ya’ni “ta’limda umuminsoniy va milliy - 
madaniy qadriyatlarning ustuvorligi”ga amal qilish musiqa o‘qitishning muhim didaktik 
yo‘nalishi hisoblanadi.
2.
Musiqa ta’lim-tarbiyasining maqsadi yosh avlodni milliy musiqa merosimizga qila 
oladigan hamda umumbashariy musiqiy qadriyatlarni idrok eta oladigan madaniyatli inson 
darajasida voyaga yetkazishdan iboratdir. Buning uchun har bir o‘quvchining musiqiy iqtidorini 
rivojlantirib, musiqa san’atiga mehr ishtiyoqini oshirish, musiqadan bilim va amaliy malakalar 
doiralarini tarkib toptirish, iqtidorli o‘quvchilarni musiqiy rivojlanishlari uchun zaruriy shart-
sharoitlar yaratib berish, maktab musiqa ta’lim-tarbiyasining asosiy vazifasidir. Mazkur oliy 
maqsad va vazifalarni amalga oshirish-musiqa faniga jamiyatni madaniy - ahloqiy 
rivojlantiruvchi omil sifatida qarash, predmet muammolarini hal etishda tajribali o‘qituvchilar 
ijodkorligiga tayanish, musiqa o‘qitish uslubiyotini ilgor tajribalar va kompleks ilmiy-metodik 
izlanishlar natijasi asosida takomillashtirish talab etiladi. 
Ta’lim jarayoni ikki shaklda - dars va sinfdan tashqari musiqiy mashg‘ulotiar tarzida 
amalga oshiriladi. O‘qitishning asosiy va barcha o‘quvchilar uchun zaruriy shakli musiqa 
darsidir. Shu bois dars tuzilishlari va o‘qitish usullarining xilma-xil shakl va turlarini qo‘llash 
hamda tajriba jarayonida darsning yangi usul va tuzilmalarini kashf etish dolzarb masala bo‘lib 
turadi. Bundan ko‘proq Sharq va milliy musiqa ta’limshunosligini o‘rganish va undan unumli 
foydalanish muhimdir. 
3.
Ta’lim prinsiplari jamiyat ijtimoiy extiyojlaridan kelib chiqib pedagogika nazariyasi va 
amaliyoti yutuqlariga ko‘ra o‘zgarib takomillashib boradi. Tarixda ta’lim prinsiplarini aniqlash 
bo‘yicha turlicha yondoshuvlar mavjud bo‘lgan. Masalan: XVI asrda Ya. A. Komenskiy ta’lim 
prinsiplarini tabiatga qiyoslab o‘rganishni ya’ni o‘quvchilarga tabiat quynida bevosita ta’lim 

34 
berishni, tabiatda qanday mutanosiblik bo‘lsa, ta’limda ham xuddi shunday mutanosiblikka 
erishishni taklif etadi. XVII-XVIII asrlarda madaniy jihatlardan mutanosiblikka erishish 
prinsiplari ilgari suriladi. Hozirda ta’limning ilmiylik prinsipi, o‘quvchilar imkoniyatlari va yosh 
xususiyatlarini hisobga olish prinsipi, ko‘rgazmalilik prinsipi, ta’limda muntazamlilik va 
davomiylik prinsipi, ta’limning hayot bilan bog‘liqligi, ta’lim jarayonida o‘quvchilarning faolligi 
va ongliligi, ta’lim va tarbiyaning tarbiyaviy xarakteri kabi ko‘pgina prinsiplari mavjud. Musiqa 
darsi pedagogikaning didaktik nazariyasi va prinsiplari, ta’lim amaliyotining umumlashma 
nazariyasi asosida tuziladi. 
Mazkur prinsiplar asosan, o‘quv materiallarini qo‘llash, musiqa darsini mazmunini va 
darsning tizimidagi asosiy talablar va uning yo‘nalishlarini belgilab beradi va bir necha turga 
bo‘linadi: 

Download 2,43 Mb.