SİNXRONLAŞDIRICI (synchronizator) – Kinoda və TV-də səs və təsvirin sinxronluğunu tənzimləyən, sinxronluq yaradan qurğu, cihaz.
SİNXRONLAŞDIRILMIŞ PARTLAYIŞ (sync burst) – Çox vaxt seytrafer, kinoçəkiliş zamanı işıqlandırma partlayışından istifadə etməklə alınan partlayış. Obtyuratorun açılması ilə eyni zamanda hərəkətə gətirilir. Çəkilişin başlanması ilə partlayışın sinxronlaşdırılması çox vaxt adi elektrikqoşma üsulu və vahid ötürücünün köməyi ilə həyata keçirilir.
|
SİNXRONLAŞDIRMA SİSTEMİ (locking system) – Təsvirin hissələrə bölünməsi və canlandırılmasının sinxronluğunu və sinfazlığını təmin edən vasitələrin məcmusu. S.s. bir sıra ümumi tələblərə cavab verməli, ilk növbədə isə təsvirin bölünməsi üçün verilən üsul və parametrləri təmin etməlidir. Azərbaycan teleməkanında yayım TV-si üçün bu tələb dövlət standartı ilə sətirlərarası bölünmə, saniyədə 25 kadr olmaqla 625 sətir müəyyənləşdirilmişdir.
|
SİNXRON RADİOYAYIM (sync broadcasting) – Bir neçə radioyayım stansiyasının bir tezlikdə işləməsi və eyni proqramı yayması. S.r., əsasən orta dalğa diapazonunda aparılır. Bu diapazonda ayrı-ayrı mümkün tezlik kanallarının sayı çox deyil və bir tezlik kanalında işləyən radioyayım stansiyalarının sayı onlarcadır. Bu yayım növü tezlik kanallarından daha səmərəli istifadə etməyə imkan verir, səslənmənin tələb olunan keyfiyyəti yüksək tezlik üzrə daha az müdafiə münasibətləri təqdirində təmin edilir.
|
SİNXRONUN İTMƏSİ (lock out) – Montaj, yaxud efir zamanı danışanın tələffüzü ilə artikulyasiyası (dodaqların hərəkəti) arasında uyğunsuzluq; ekranda təsvirin, yaxud səsin pozulması. |
SİNXRON YAZILIŞ (sync recording) – Kinoçəkilişlə eyni zamanda səsin yazılışı. S.y. səsin iri plan da daxil olmaqla aktyorların artikulyasiyası və mimikası ilə tam üst-üstə düşməsini təmin edir və bu cəhətdən çox mükəmməl sayılır.
|
SİNTAQM (syntagm) – Təyinedici elementlə müəyyən olunan elementin məna və vurğu cəhətdən birləşməsindən ibarət söz və ya söz qrupları; bütöv sintaktik intonasiya və məna vahidi; nitq təqti; sözlərin sintaqmatik birləşməsi. S. bir sözdən, hər cür söz birləşməsindən, sintaktik tərkiblərdən, analitik vahidlərdən, bütöv cümlədən ibarət ola bilər. Mətndən, situasiyadan, danışanın məqsədindən, cümlənin məzmun müxtəlifliyindən asılı olaraq eyni bir cümlə müxtəlif şəkillərdə S.-lara bölünə bilər.
|
SİSTEM BLOKU (system block) – Kompüterin bütün aparat hissəsini, yəni qida blokunu, sərt və çevik disklərdə yaddaşı, videoadapteri, giriş-çıxış portlarını, həmçinin ən mühüm tərkib hissə olan "ana plata"sını özündə cəmləşdirən gövdə. Bundan əlavə S.b.-nda əlavə olaraq faks-modem (daxili), multimedia vasitələri (disk, səs kartı), şəbəkə kartı və s. qurğular da yerləşə bilər. Kompüterin modelləri dəyişdikcə S.b.-un xarici görünüşü də dəyişir.
|
SİTAT (citation/quotation) – 1) Bir mətndən və ya şəxsin dilindən eynilə alınıb işlədilən dil vahidləri, iqtibas; öz fikrini təsdiq və sübut etmək, qüvvətləndirmək, yaxud birisinin müddəalarını təkzib etmək üçün bir müəllifin əsərindən və ya sənəddən eynilə götürülən parça, hissə; 2) Verilişlərdə hər hansı hadisənin, yaxud fikrin doğruluğunu təsdiq etmək məqsədi ilə səlahiyyətli şəxsin, yaxud ekspertin istinad kimi gətirilən sözləri. S.-dan daha çox istinad etmək, informasiyaya mötəbərlik, aydınlıq gətirmək məqsədi ilə istifadə olunur.
|
SİTKOM (sitcom – situation comedy) – Vəziyyətlər komediyası. Seriyalar və seriallarla yanaşı, kütləvi videoəyləncə mədəniyyəti üçün səciyyəvi növ kimi qiymətləndirilən populyar TV janrı.
|
SİTUASİYA (situation) – Həyatda və incəsənətdə dramatik konfliktin inkişaf etdiyi müəyyən şəraitin, vəziyyətin məcmusu. S. ictimai münasibətlərdən, ziddiyyətlərdən, bir-birinə əks meyllərin, baxışların, niyyətlərin toqquşmasından asılıdır. Ziddiyyətlərin xarakteri S.-ların (fəci, komik və s.) xarakterlərini müəyyən edir.
|
SİYASİ ŞƏRHÇİ (news analist) – Ölkədə və dünyada baş verən mühüm siyasi hadisələrin mahiyyətini şərh edən şəxs; ictimai-siyasi məsələlərin şərhi üzrə ixtisaslaşmış jurnalist.
|
SKAYNER (scanner) – 1) Mətnlərin, təsvirin (fotonun) və digər qrafik cizgilərin kompüterə verilməsini (klaviaturasız) təmin edən qurğu; 2) Müşahidə olunan məkanın tapşırıq verilən zonasında informasiyaya şüa baxışı üçün qurğu. Naşirlərin lüğətində scan sözü qəzet, yaxud digər çap mətninə baxışı, TV sahəsində təsvirin təhlilini, parçalanmasını, yaxud elementlər, nöqtələr üzrə açılmasını bildirir. Ən geniş yayılmış iki növ S. mövcuddur: əl ilə işləyən (hand-held) və stolüstü (desktop). İkinci növ S. daha geniş yayılmışdır.
|
SLOQAN (slogan) – Bax: Ş ü a r.
|
SOLO (solo) – 1) Bir musiqi aləti və ya bir səs üçün yazılmış musiqi əsəri və ya həmin əsərdən bir parça; 2) Bir nəfər tərəfindən ifa edilən rəqs, mahnı.
|
SONLUQ (epilogue) – Kinofilmin nəticədən (zavyazkadan) sonra gələn tamamlayıcı hissəsi.
|
SONLUQ TİTRLƏRİ (end titles) – Filmlərin, verilişlərin sonunda izahedici yazı, mətn. |
SON RAKORD (tail leader) – İşçi təbəqəsi olmayan, qalın, şəffaf lent. S.r. kasetin sonunda videolenti qoruyur.
|
SOSİAL FƏALLIQ (social activity) – 1) KİV-in, yaxud ayrılıqda hər bir jurnalistin konkret sosial problemlərin işıqlandırılması ilə bağlı ardıcıl, sistemli fəaliyyəti; 2) Sosial subyektlərin (cəmiyyət, sinif, qrup və şəxslərin) həyat fəaliyyəti üçün vacib şərtlərin yaranması, dəyişməsi və onların xüsusi strukturunun inkişafı ilə bağlı hərəkət.
|
SOSİAL MÖVQE (social status) – 1) Jurnalistin çalışdığı mətbuat orqanının xarakterindən asılı olmayaraq özünün şüurlu şəkildə qəbul etdiyi dünyagörüşü və əxlaq mövqeyi. S.m.-nin mütərəqqi, liberal və mühafizəkar formaları fərqləndirilir; 2) Adamların şəxsi keyfiyyətlərindən asılı olan hüquqi vəzifələri ilə bağlı vəziyyəti.
|
SOSİAL STEREOTİP (social sterotype) – Böyük dayanıqlığa malik obyektlərin və hadisələrin sadələşdirilmiş və formalaşdırılmış obrazı. Daha geniş formada adi qavrama və davranış formasıdır.
|
SOSİAL TELERADİO YAYIMI (social broadcasting) – Karlar və ya eşitmə qabiliyyəti zəif olanlar üçün təhsil, tədris və informasiya xarakterli verilişlər və ya proqramlar.
|
SOSİOLİNQVİSTİKA (sociolinguistics) – Dilin və nitqin sosial aspektlərini öyrənən, bir tərəfdən KİV-in cəmiyyətin dil mədəniyyəti taleyində modelləşdirici rolunu, digər tərəfdən mass-medianın inkişafında diskursların əhəmiyyətini üzə çıxarmaqla kommunikologiyanın metodoloji bazasını zənginləşdirən elm.
|
SOYUQ İŞIQ (cold light) – Lüminessent lampalarının, aşağı təzyiqli yüksüz civə lampalarının və digərlərinin işığı. S.i. kifayət qədər intensiv olmur.
|
SÖHBƏT (talk/chatting) – Məlumatın dialoji forması, analitik publisistikanın spesifik teleradio janrı. İctimai maraq doğuran siyasi, iqtisadi, sosial, mənəvi-etik, elmi və digər mövzulara həsr olunur, çox vaxt diskussiyaya da çevrilir.
|
SÖHBƏTLƏŞMƏ (chat) – İnternet şəbəkəsində real vaxtda dialoq aparılması.
|
SÖNDÜRÜLMƏ, QAPAMA (black-out) – Videosiqnal hissəsinin, yaxud impuls maneəsi siqnalının daimi amplitudlu siqnalla əvəz edilməsi.
|
SÖZALTI MƏNA (emotional meaning) – Verbal şəkildə birbaşa və açıq ifadə edilməyən, yalnız ümumi kontekstdən çıxan, yaxud müəyyən mimikaların köməyi ilə təsəvvür edilən (hasil olan) fikir. S.m. bilavasitə sözlə deyil, başqa vasitələrin köməyi ilə ifadə olunan mənaların məcmusu kimi də başa düşülür. Bəzən S.m.-nı danışanın (müəllifin) ifadə olunan fikrə münasibəti kimi də izah edirlər. Bəziləri isə bu mənanı potensial semantika hesab edirlər. Elə tədqiqatçılar var ki, S.m.-nı «emosional məna» adlandırırlar. S.m.-nın yalnız və yalnız intonasiya ilə (qismən də mimika ilə) əlaqədar olduğunu sübut etməyə çalışanlar da az deyil.
|
SÖZSÜZ FİLM (silent film) – Kinematoqrafiyanın təşəkkülünün ilk illərində qəbul olunmuş adı. XX əsrin 20-ci illərinin ikinci yarısınadək kino əsərləri sözsüz, yalnız təsvirdən ibarət olurdu. Bəzən bütün ekranı tutan yazılardan (titrlərdən) da istifadə edilirdi. |
SÖZ YADDAŞI (word memory) – Bax: E ş i t m ə y a d d a ş ı.
|
SPEKTR (spectrum) – 1) Səsli yayım siqnalının xüsusiyyətlərindən biri. Səsli yayımın siqnalları fasiləsiz (bütöv) S.-ə malik olur. Siqnalın gücünün spektral sıxlığı tezlikdən asılıdır. Onun ən böyük amplitudası orta tezliklərdə yerləşir. Gücün spektral sıxlığının tezlikdən asılı olmasından istifadə edərək səs mənbəyinin tezlik diapazonunu təyin etmək mümkündür. Spektrin təhlilinin nəticələrinə görə nitqin tezlik diapazonu (TD) 70...7000 Hs, skripkanın TD-nu – 250...15000 Hs, orqanın TD-nu – 20...15000 Hs təşkil edir. Səsli yayımın siqnallarının S.-i haqqında məlumatdan səsli yayımın elektrik kanalı (SYEK) parametrlərinin seçilməsi zamanı istifadə edilir; 2) İşıq şüaları; müəyyən bir sistemi və prosesi xarakterizə edən əlamətlərin vəhdəti.
|
SPEKTRAL HƏSSASLIQ (spectral sensitivity) – Kinolentin müxtəlif dalğa uzunluqlu monoxromatik şüalanmalara qarşı həssaslığı.
|
SPEKTROQRAM (spectrogram) – Spektroqrafın (xüsusi cihazın) köməyi ilə alınan spektr təsvirlərinin məcmusu. S. kinolentin spektral həssaslığının keyfiyyətlə qiymətləndirilməsi işini yerinə yetirməyə imkan verir.
|
SPESİFİKA (specifics) – Konkret bir sahəyə, predmetə, nəyəsə aid olan; nəyinsə başqalarından fərqləndirici xüsusiyyətləri; özəl cəhət, özünəməxsusluq. Məs., TV-nin spesifikası və s.
|
SPİRAL AÇILMA (spiral scanning) – Rastrın dairəvi forma almasına və deməli, ötürücü borunun hədəf sahəsindən daha dolğun istifadə olunmasına imkan verən texnologiya. S.a. zamanı açma elementi sabit hərəkətlə Arximed spiralı ilə hərəkət edir. Kadr boyu əks gediş ola da bilər, olmaya da bilər.
|
SPLİTTER (splitter) – Birinci aralıq tezliyində siqnalın bölüşdürülməsi üçün tətbiq olunan qurğu.
|
SPONSOR (sponsor) – Özünün, adının tanınması, ticarət markasının şöhrətlənməsi, yaxud imicinin yüksəlməsi məqsədi ilə hər hansı verilişin təşkilinə və maliyyələşməsinə kömək edən fiziki (hüquqi) şəxs. Qəbul olunmuş ümumi qaydaya görə, S. köməklik etdiyi verilişin yaradıcılıq işlərinə qarışmır. Lakin TV praktikasında S.-un yaradıcılıq prosesinə müdaxiləsi faktı mövcuddur və bu əsasən iki formada: aktiv və passiv formada özünü göstərir. Aktiv S. məhsulunu düşünülmüş şəkildə reklam etmək məqsədi ilə özü TV kanalına müxtəlif veriliş layihələri təklif edir. Passiv S. isə şirkətin yaradıcılıq müstəqilliyinə qarışmadan maliyyə və təşkilati yardım göstərir. S.-luq anlayışı daha çox ikinci mənanı (yaradıcılıq işinə müdaxilə olmadan yardım) ehtiva edir.
|
SPONTAN (spontaneous) – 1) Birbaşa, hazırlıqsız danışıq; 2) Xarici təsirlərdən deyil, daxili səbəblərdən öz-özünə yaranan proses.
|
SPOT (spot) – Nümayişi 10 saniyədən 60 saniyəyə qədər çəkən reklam çarxı. Adətən, populyar proqramlar arasında efirə verilir; 2) Əsas yayım proqramları arasındakı fasilələrdə qısa reklam və ya xəbərlər əlavəsi. Adətən, belə xəbərlər ekspressiv xarakter daşıyır.
|
SSENARİ (script) – Ekranlaşdırmaq (çəkilmək) üçün yazılan, kinofilmin, hazırlanacaq (efirə gedəcək) teleradio verilişinin məzmununu təfsilatı ilə şərh edən, gələcək ekran əsərinin səs və təsvir həllini, onun AV cəhətlərini göstərən ədəbi əsər; dram əsərinin planı, hər hansı süjetin sxemi. Bax: Ə d ə b i s s e n a r i.
|
| |
