Fotodiod panjarali spektrofotometrlar

50
aylantiruvchi fotodiodli datchiklar boʻladi. Shu sababli xuddi shunga 
oʻxshash konstruksiyaga ega boʻlgan har qanday toʻlqin uzunliklari 
diapazoni odatiy spektrofotometriyadagi kabi ketma-ket emas, balki deyarli 
shu vaqtning oʻzida oʻz “javob”ini beradi. Fotodiodlarning elektr impulslari 
odatda mikrokompyuter orqali natijalarni displeyga chiqarish orqali qayta 
ishlanadi. Ish uchun ishlatiladigan toʻlqin uzunligi diapazoniga bogʻliq 
ravishda deyteriyli yoki volframli lampalar ishlatiladi. 
Fotodiodlar soni spektrofotometrik qurilmaning ajrata olish qobiliyatini 
aniqlaydi. 
Fotodiodli 
panjaradan 
foydalanish 
kinetik 
izlanishlar 
oʻtkazishning muhim elementi boʻlib hisoblanib, u turli xil toʻlqin 
uzunliklarida organilayotgan substrat va reaksiya vaqtida hosil boʻluvchi 
mahsulotlarni bir vaqtning oʻzida oʻlchashlarni amalga oshirishga imkon 
beradi. Bunday sxemadan foydalanish spektrofotometrni skanerlash 
rejimining yuqori tezligini ta’minlaydi: skanerlash diapazoniga 1 soniyadan 
kamroq vaqt ketadi. 
 
Spektral qurilmalarning ishlash prinsipi 
Spektrofotometrlar oq nurni uzluksiz spektrga ajratishga, bu spektrdan 
shu chegarada yorugʻlik nurini monoxromatik deb hisoblash mumkin 
boʻlgan (ajratilayotgan tasma kengligi 1-20 nm) toʻlqin uzunliklarining 
ingichka oraligʻini ajratishga, nurning izolyatsiyalangan dastasini tahlil 
qilinayotgan aralashma orqali oʻtkazishga va bu dasta intensivligini yuqori 
aniqlik darajasida oʻlchashga imkon beradi. Aralashmadagi modda bilan 
boʻyalgan nurning yutilishi uni 0 li aralashma bilan taqqoslash orqali 
oʻlchanadi. Fotometrik spektrofotometrda 2 ta asosiy qurilma hamjihat 
boʻladi: monoxromatik yorugʻlik oqimini olish uchun xizmat qiluvchi 
monoxromator va nur intensivligini oʻlchashlar nazarda tutilgan fotoelektrik 
fotometr. 
Oʻrganilayotgan namuna 

51
8.4-rasm. 
Spektrofotometrda nurlarning yoʻnaltirilishi 
Monoxromator 3 ta asosiy qismlardan tarkib topgan: yorugʻlik manbai, 
dispersiyalovchi qurilmalar (oq nurni spektrga ajratuvchi qurilmalar) va 
aralashmaga tushuvchi yorugʻlik dastasi toʻlqin uzunligi oraligʻi qiymatini 
sozlovchi moslamalar. Nurni spektrga ajratish uchun shisha va kvars 
prizmalardan hamda difraksion panjaralardan foydalaniladi. Prizmalar 
yetarlicha katta dispersiya va kata yorugʻlik kuchiga ega boʻladi. Kvarsli 
prizmalar spektrning ultrabinafsha nurlar sohasida ishlashga imkon beradi. 
Spektrofotometrning juda muhim detali bu tirqish boʻlib, u orqali yorugʻlik 
oqimi intensivligini boshqarish mumkin: uning ochilishi qanchalik kichkina 
boʻlsa, u orqali shunchalik kam nur oʻtadi va tirqish orqali oʻtkaziladigan 
yorugʻlik dastasi toʻlqin uzunligi intervali shunchalik ingichka boʻladi. 
Fotoelektrik fotometr vakuumli fotoelementlardan, oʻzgarmas tok 
kuchaytirgichidan va shkalasi optik zichlik birliklari va nur oʻtkazish 
foizlariga 
graduirovka 
qilingan 
kompensatsiyalovchi 
qurilma 
(potensiometr)dan tarkib topgan boʻladi. 
Spektrofotometr ishlashi 2 ta yorugʻlik oqimlari: oʻrganilayotgan 
namuna orqali oʻtgan oqim va oʻrganilayotgan namunaga tushuvchi (yoki 
Yorugʻlik 
manbai 
tirqish 
Difraksion panjara 
aylanish 
Sferik koʻzgu 
Sferik koʻzgu 
Nuqtaviy detektor 
atsp 
Tarkibiy nurlar rangi shartli tanlangan 

52
nazorat namunasi orqali oʻtgan) oqimning nisbatini oʻlchash prinsipiga 
asoslangan. 
Yorugʻlik dastasi yoritkichdan kirish tirqishi orqali monoxromatorga 
tushadi va difraksion panjara orqali spektrga yoyiladi. Chiqish tirqishidan 
kyuveta boʻlimiga tushuvchi monoxromatik nurlanish oqimi navbati bilan 
nazorat va oʻrganilayotgan namunalarga kiritiladi. Namuna orqali oʻtgan 
nurlanish qabul qilgich-kuchaytirgich blokidagi fotoelementning katodiga 
tushadi. 
Fotoelement anod zanjiriga ulangan RH rezistordan oʻtuvchi elektr toki 
rezistorda fotokatodga tushuvchi nurlanish oqimiga proportsional boʻlgan 
kuchlanish tushishiga olib keladi. 
Kuchaytirish koeffitsiyenti 1 ga yaqin boʻlgan oʻzgarmas tok 
kuchaytirgichi mikroprotsessor tizimi kirishi (MTK)ga signallar uzatilishini 
ta’minlaydi. Operator buyrugʻiga asosan navbati bilan oʻrganilayotgan 
namuna orqali oʻtayotgan nazoratdagi namuna orqali fotoelementning xira 
oqimiga proporsional boʻlgan U
T
va U kuchlanishlarni oʻlchaydi va eslab 
qoladi. MTKni oʻlchagandan soʻng oʻrganilayotgan namuna oʻtkazish 
koeffitsiyenti T hisoblanadi. 

Download 2,13 Mb.