Elektron biznes tizimini qurishning nazariy asoslari

malarni ishlab chiqarish maqsadida barcha xohlovchilarga bepul foyda- 
lanish uchun berdi. 
Shuningdek, virusga qarshi ta’minot dasturining millionlab nusxa- 
lari bepul tarqatiladi. RealNetwork kompaniyasi Internetda raqamli mu- 
siqani bepul tarqatadi. Shu asnoda mutaxassislarning taxminiy baholari- 
ga ko‘ra bir necha yuz ming dollarga teng standart joriy etiladi. 
Internet-iqtisodiyotda tovar (xizmat)ning qiymati uning tarqatilish 
miqyosiga to‘g‘ri mutanosibdir. Shuning uchun foydalanuvchilarga taq- 
dim etiladigan nusxalar (masalan, dasturiy mahsulotlar) sonining o‘sishi 
har birining qiymati o‘sishiga olib keladi. Kelgusida mahsulotni zamo- 
naviylashtirilgan variantlarini hamda unga qo‘shimcha servis xizmatlar- 
ni sotish orqali, Internet kompaniya muntazam ravishda yaxshi daromad 
olishi mumkin. Shu bilan birga, u mahsulotning dastlabki versiyasini be- 
pul tarqatishni davom ettiradi. 
Yuqoridagilardan quyidagi tavsiyalar berish mumkin. 
Tarmoqda Internet-kompaniyasining yashay olishi va rivojlanish asosi 
quyidagi tartibga rioya etish kerak: 
1. Internet-bozorga bepul xizmatlar, mahsulotlar (masalan, dastur- 
larini) yetkazib berish kerak. 
2. Bitta mahsulotni tekinga berib, bir vaqtning o‘zida boshqa mah- 
sulotlarni soting (Sun Internet-kompaniyasi «Java» tili dasturini tekinga 
taqdim etib, serverlarni muvaffaqiyatli sotar edi, Netscape kompaniyasi 
esa biznes serverlari uchun matematik ta’minotni sotib, iste’molchilarga 
brauzerlarni tekinga tarqatgan). 
3. Istiqbolda tadbirkor uchun ma’lum mahsulotga talab hajmining 
shakllantirilishi manfaatdor xaridorlarga bepul foydalanish uchun maz- 
kur mahsulotni dastlabki versiyasini taqdim etishga asoslanishi kerak. 
Sanab o‘tilgan qoidalarga rioya etilishi Internet-kompaniyaning bo- 
zorda ishonchli qatnashish hamda Internet-iqtisodiyot doirasida muvaf- 
faqiyatli amal qilishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Buning yaqqol mi- 
soli Microsoft kompaniyasining faoliyati hisoblanadi. 
An’anaviy iqtisodiyotda tovarning arzimagan takomillashuvi uning 
narxi o‘sishiga olib keladi. Agar sotib olish biroz kechiktirilsa, internet- 
iqtisodiyotda nisbatan sifatli tovarni kamroq narx evaziga olish haqiqat- 
ga aylanadi. Tovarni sotib olish qancha uzoq vaqtga cho‘zilsa, uni shun- 
cha arzon sotib olish mumkin. Shuning uchun Internet-kompaniyalar qat’- 
iy raqobatchilik sharoitida bozorga doim yangidan-yangi tovarlarni yetka- 
zishga majburlar. Natijada Internet-iqtisodiyotda bannerli reklamaning, 
27

amalga oshirilayotgan innovatsiyalar qiymati hamda “inson kapitali” ning 
ahamiyati o‘sib bormoqda. 
Narxni teskari shakllantirish tizimi mikroprotsessorlar, telekommu- 
nikatsiyalar, mikrosxemalar va boshqalarga taalluqlidir. 
Telekommunikatsiya xizmatlariga narxlar yarmiga qisqaradi, tele- 
kommunikatsiya quvvatlari esa har bir yarim yilda emas (masalan, kom- 
pyuterlar kabi), ancha tez sur’atda ikki barobar o‘sadi. 
Mikrosxemalarga narxlar pasayishi Mur qonuniga bog‘liq, tarmoq- 
larniki esa – Dj.Gilder qonuniga. 
Dj.Gilder 25 yildan so‘ng kommunikatsiya xizmatlari hajmi har yili 
uch barobar o‘sishini bashorat qilgan edi. 
Internet-iqtisodiyotda bitta hisob-kitob, hujjatlar nusxasining qiy- 
mati muntazam pasayib, bir vaqtning o‘zida xizmatning sifati oshadi. 
Xizmatning qiymati pasayishi egri chizig‘i nolga intiladi, lekin hech un- 
ga yetmaydi. Bunday sharoitda Internet-kompaniyaning Tarmoqda ya- 
shay olishi muammoga aylanadi. Buning echimi ma’lum. Agarda har 
qanday xizmatning qiymati nolga intilsa, demak, taqdim etiladigan yangi 
xizmatlar ro‘yxatini jiddiy kengaytirish zarur. Bunda mijozlarga ko‘r- 
satilgan xizmatlarni ularning narxiga ko‘paytmasi yetarli darajada katta 
bo‘lishi ko‘zda tutiladi. Tadbirkorlarning bunday harakati faqatgina In- 
ternet-iqtisodiyotda kuzatilishi mumkin. Tarmoq mijozlarga kerak bo‘l- 
gan turli ma’lumotni bir zumda yetkazish imkoniyatini, yangi tugunlar 
va xizmatlar sonining beto‘xtov o‘sishini ta’minlaydi. 

Download 3,23 Mb.