146
Oziq-ovqat
isteʼmoli
Oziq-ovqat mahsulotlarida mavjud
turli
oziqa moddalarini
inson
organizmida
soʻrilishi.
Oziqa
moddalarini va energiyani yetarli
isteʼmol
qilish ovqat tayyorlash,
ovqatlanish rejimi va parvarishlash
usullarini
qoʻllash,
oziq-
ovqatlarning uy xoʻjaligi doirasida
taqsimlanishi orqali taʼminlanadi.
- jihozlangan suv va sanitariya-
texnik
jihozlar
bilan
taʼminlanganlik;
-
5
yoshgacha
boʻlgan
kamquvvatlikdan
aziyat
chekuvchi, boʻyi oʻsishi orqada
qolayotgan
va
vazni
yetarli
boʻlmagan bolalar salmogʻi;
- katta yoshli aholi oʻrtasida vazni
yetarli boʻlmaganlar salmogʻi;
- homilador ayollar va 5 yoshgacha
boʻlgan
bolalar
oʻrtasida
kamqonlikning
tarqalganlik
darajasi;
- aholi oʻrtasida A vitamin va yod
yetishmasligi
Oziq-ovqat
taʼminoti
barqarorligi
Vaqt oraligʻida yuqorida keltirilgan
boshqa
uchta
omillarning
barqarorligi. Agar inson vaqti-vaqti
bilan oziq-ovqatlarni yetarli miqdor
va sifatda ololmaslik xatariga duch
kelsa (ishsizlik, inflyatsiya va
h.k.lar taʼsirida)
u oziq-ovqat
xavfsizligi
jihatidan
zaif
hisoblanadi.
-
gʻalla importiga qaramlik
darajasi;
- sugʻorishga yaroqli haydaladigan
yerlarning salmogʻi;
- oziq-ovqat importining oziq-
ovqat eksportidan oshgan qismi
hajmi;
-
siyosiy
barqarorlik
va
zoʻravonlik/terrorizm
holatlari
yoʻqligi;
- oziq-ovqat narxlarining oʻzgarib
turishi va aholi jon boshiga oziq-
ovqat
ishlab
chiqarishning
tebranishi;
- aholi jon boshiga oziq-ovqat
bilan taʼminlashning tebranishi.
Soʻngi yillarda mamlakatimizda yiliga 20 million tonnadan ortiq meva-
sabzavot mahsulotlari yetishtirildi.
Shuningdek, 800 ming tonna qishloq
xoʻjaligi mahsulotlarini saqlash sigʻimlariga ega boʻlindi. Biroq bu
endilikda ehtiyojimizga kamlik qiladi. Demak bu masala mamlakatning
iqtisodiy xavfsizligining eng muhim tarkibiy qismi hisoblangan oziq-ovqat
xavfsizligini taʼminlash borasida olib borilayotgan ishlarni har tamonlama
tizimli oʻrganish va rivojlantirish istiqbollarini yanada takomillashtirish
yuzasidan nazariy va amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqish dolzarb
vazifa hisoblanadi. Agar ishlab chiqarilgan mahsulotlarni saqlashni kamida
10 foizga yetkazilsa aholini yil davomida bir maromdagi narxlarbop oziq-
ovqat bilan taʼminlash imkoniyati mavjud boʻladi. Oziq-ovqat xavfsizligini
hal etishda bir qator qiyinchiliklar mavjudligiga qaramay, qishloq xoʻjaligi
mahsulotlarini ishlab
chiqarish hajmini ham miqdor, ham sifat jihatidan
147
muntazam oshirib borish va shu orqali oziq-ovqat taʼminotini
mustahkamlash borasida salmoqli natijalarga erishilmoqda.
Agar ishlab chiqarilgan mahsulotlarni saqlashni kamida 10%ga
yetkazilsa xalqimizni yil davomida bir maromdagi narxlarbop oziq-ovqat
bilan taʼminlanish imkoniyati mavjud boʻladi. Oziq-ovqat xavfsizligini hal
etishda bir qator qiyinchiliklar mavjudligiga qaramay, mamlakatimizda
qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini ham miqdor, ham
sifat jihatdan muntazam oshirib borish va shu orqali oziq-ovqat taʼminoti
mustahkamlash borasida salmoqli natijalar qoʻlga kiritildi.
Davlatimiz
rahbarining
2018-yil
16-yanvar,
PF-5303-sonli
“Mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini yanada taʼminlash chora-tadbirlari
toʻgʻrisida”gi Farmoni esa bu boradagi ishlarni sifat jihatdan butunlay yangi
bosqichga olib chiqdi, deyish mumkin. Shuningdek, Oʻzbekiston
respublikasi hukumati tomonidan 2019-yil oktyabr
oyida qabul qilingan
“Qishloq xoʻjaligini rivojlantirish strategiyasi” koʻplab yirik islohotlarni
amalga oshirishga xizmat qildi, xususan 2020-yilda paxta xom ashyosi,
2022-yilda esa gʻalla yetishtirish uchun davlat buyurtmasi tizimini bekor
qilinishi, shuningdek, paxta hosilini yigʻib olishda majburiy mehnatdan
foydalanishni tizimli ravishda yoʻqotishga erishildi.
Oziq-ovqat bozorlarida koronavirus pandemiyasi
keltirib chiqargan
noaniqlik va narxlarning oʻzgaruvchanligiga qaramasdan Oʻzbekistonda
qishloq xoʻjaligi sohasida mahalliy va mintaqaviy darajada jadallik bilan
rivojlantirish boʻyicha qator ishlar amalga oshirildi. Soʻnggi yillarda paxta
(23,5 foizga) va uzum (14,1 foizga) hosildorligini sezilarli darajada
oshirishga erishildi. Biroq qurgʻoqchilik darajasi ortishi va yuzaga
kelayotgan iqlim anomaliyalari tufayli bir qator asosiy qishloq xoʻjaligi
mahsulotlari hosildorligida pasayish kuzatilmoqda. Xususan, poliz ekinlari
hosildorligi 17,6 foizga, sabzavot hosildorligi 14,3 foizga, don va
makkajoʻxori 6,1 foizga, kartoshka 2,6 foizga, bugʻdoy hosildorligi 1,6
foizga kamaydi. Soʻnggi yillarda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab
chiqarishning barqaror tizimlarini yaratish boʻyicha amalga oshirilgan
tizimli chora-tadbirlar natijasida paxtadan boʻshatilgan
yerlardan
foydalanish hisobiga mevali bogʻlar va uzumzorlar doimiy ekin maydonlari
koʻpaytirildi, 2016-yilda 349 ming gektar maydonda yoki umumiy ekin
maydonining 9,4 foizida meva va uzum yetishtirilgan boʻlib, 2019-yilga
kelib, ularning maydonlari 457 ming gektar, 2021-yilda esa 496 ming
gektarga yetdi. Shuningdek, hosildorligi past boʻlgan anʼanaviy bogʻlar
asta-sekin hosildorligi yuqori boʻlgan intensiv bogʻlarga aylantirilmoqda.
Bu siljishlar qishloq xoʻjaligini barqaror rivojlantirish uchun mustahkam
148
zamin yaratadi. 2020–2021-yillarda Oʻzbekiston paxta yetishtirish va meva-
sabzavotchilikda suv tejovchi texnologiyalarni joriy etishni faol qoʻllab-
quvvatlay boshladi. Paxta yetishtirishda suv tejovchi texnologiyalarga
investitsiyalarni qoʻshma moliyalashtirish uchun respublika byudjetidan
2019-yilda 120 mlrd soʻm, 2020-yilda 132 mlrd soʻm, 2021-yilda 199 mlrd
soʻm, shuningdek, 2020-2021-yillarda meva-sabzavotchilikda suv tejovchi
texnologiyalarni joriy qilish uchun 90 mlrd soʻm mablagʻlar yoʻnaltirildi.
Intensiv bogʻlar uchun tomchilatib sugʻorish
va boshqa suv tejovchi
texnologiyalarni investitsiya paketiga kiritish boʻyicha meʼyoriy talablar
qabul qilindi. Natijada suv tejovchi texnologiyalar bilan sugʻoriladigan
maydonlar 2018-yildagi 1,7% dan 2021-yilda 19,6% ga keskin oshdi (6.5-
rasm).
Poliz ekinlari yetishtirish hajmi 2019-yildagi 2 068,7 ming tonnadan 2021-
yilda 2 281 ming tonnaga yoki 10,3% ga oʻsdi. Shu bilan birga, kartoshka -
6,6% ga, sabzavot - 6,3% ga, uzum - 5,7% ga, meva va ziravorlar - 3,6% ga
oʻsdi. Chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishda sezilarli darajada oʻsish
qayd etildi, goʻsht (tirik vaznda) - 6,7% ga, sut - 5,3% ga, tuxum - 3,6% ga.
Qayd etish joizki, Global Food Security Index (GFSI) reytingida
Oʻzbekiston 2019-2022-yillarda oziq-ovqat xavfsizligini taʼminlash
sohasida eng ilgʻor 10 ta davlatlar orasida birinchi oʻrinni egalladi va bu
davrda oʻz koʻrsatkichlarini 6,1 ballga yaxshilab olish bilan bir qatorda
umumiy reytingda 85-oʻrindan 73-oʻringa koʻtarildi.
