|
Hujayra biologiyasi I. A. AbduIov X. U. X albekovaBog'liq NamDU-ARM-1159-Hujayra biologiyasiPeroksisoma
Peroksisoma - eukariot hujayraning universal organoididir. Lizo
somalar kabi K.De Dyuv tomonidan topilgan. Bir qavat membrana
bilan o 4ralgan boMib, membranalari suyuq mozaika tuzilishga ega.
Ichida kristallsimon strukturalar - nukleoidi boMadi (yadroga aloqa-
si yo‘q ). U fibrill va mikronaychalardan iborat boMib uratoksidaza
fermentiga ega(llrasm ). Lizosomalardan farq qilib faqat mavjud
peroksisomaning boMinishi orqali ko‘payadi. Shuning uchun o‘z
peroksisomalarini yo‘qotgan hujayra ularni qayta tiklay olmaydi.
Odam va hayvon jigar va buyrak hujayralarida uchraydi. Soni 70-
100 tagacha. Endoplazmatik to‘r membranalari bilan aloqada bo*lib
taxmin qilinishicha endoplazmatik to ‘rning kengaygan sistemalaridan
kelib chiqadi. 0 ‘simliklarda peroksisomalar mitoxondriya va
plastidalar bilan bogMiqdir.
11- rasm. Peroksisomaning elektron mikroskop ostidagi ко ‘rinishL
1-membranasi; 2-kristallsimon strukturalar; 3- matriks.
65
Peroksisomalarning biokimyoviy vazifasi ulardagi oksidlanish
reaksiyalarining fermentlari (katalaza) b o 4lishi bilan bogMiq bo‘lib
moddalaming parchalanishi natijasida hosil boMgan vodorod peroksi-
dini (H202) suv va kislorodgacha parchalaydi. Vodorod peroksidi
hujayrada boradigan reaksiyalar natijasida hosil boMib, juda toksik
zararlidir va hujayradan chiqarilishi kerak. Bu vazifani peroksisoma-
lar tarkibidagi katalaza fermenti bajarib uni suv va kislorodga par
chalaydi.
Umumhujayraviy vazifasi hujayraga oziq moddalar tarkibi bilan
kiradigan uzun zanjirli yoge kislotalarini parchalashdan iborat. Jigar
hujayralari peroksisomalarga boy boMib organizmga tushayotgan etil
spirtining 50% bu yyerda asetildegid va sirka kislotasigacha parcha
laydi. Alkogolni (arabcha- al-kuhl-ingichka kukun) uzoq muddat va
katta dozalarda iste’mol qilish, jigar hujayralari tarkibida sirka kislo-
tasi miqdorining ko‘payishiga va undan yog‘ kislotalari sintezlanish-
iga olib keladi. Natijada, lipidlar miqdori ko ‘payib sirroz (yunoncha-
sariq) kasali rivojlanadi.
0 ‘simliklarda uchraydigan peroksisomalar 3 guruhni tashkil qila
di:
1 .Glioksisomalar-yogMarga boy urugMarda lipidlarning saxaro-
zaga parchalanishida ishtirok etadi.
2.Barglarda uchraydigan peroksisomalar mitoxondriya va plas-
tidalar bilan bogMiq boMib nafas olishda ishtirok etadi.
3.Boshqa turdagi to ‘qimalarda uchraydigan differensiatsiyalan-
magan peroksisomalar.
Sferosoma
O 'sim lik hujayralarida uchraydigan membranaii pufakchalar.
EPT sistemalari ustida osmiofil material to ‘planib, mayda pufakcha
yuzaga kelib endopalazmatik to‘rdan ajrala boshlaydi. Bu 100-150
nm kattalikdagi bir qavat membrana bilan o‘ralgan prosferosoma.
Sferosomaning o ‘sishi ularda yogMaming to‘planishi bilan bogMiq
boMib, sekinlik bilan u katta yog‘ tomchisiga aylanadi. YogMardan
tashqari sferosomalar tarkibida turli oqsillar, jumladan lipaza fermen
ti topilgan.
66
|
| |
