AES falokat natijasida radioaktiv moddalardan

202 
yadro quroli portlashida bu maydon yo`zlab kv km larga borishi mumkin, ammo 
radiatsion zararlanish ko’rsatkichlari AES maydonida va atrofga yakin joylarda besh 
karra yuqori rG`s ni tashqi l etgan, bu holat avariya paytida inyyer goblokdan 
ajralib chikkan parchalarni, nukleidlarni parchalovchi xususiyatlarga bog`liq, AES 
uchun yod 131, tellur-132-tseziy-134 va 137 va ksenon 133, kripton-85 lar xos 
hisoblaniladi. AES avariyasi radioaktiv pasayish uta sekinlik bilan boradi, agar 
yadro portlashida radioaktivligi pasayish va vaki birligida 7 karra bulsa AES da esa 
radioaktiv pasayish 2 karragina bo`ladi. AES avariya radioaktiv ifloslanish AES 
atrofidagi kum puprok, dolomit. Bor kurgoshin va boshqa jismlarni ishlatilishiga 
ham bog`liq ChAESda avariyadan keyin 2 xafta mobaynida 500 tonnadan ortiq 
kum, tupro, loy, domlit bor va kurgoshin tashlangan bu issiklik ta'sirida 0,5 mk 
hajmi radioaktiv parni tarkatib, daraxtlar, imoratlar devoriga g`isht, beton 2-3 sm 
dan 1gmi gacha temir gishtlarga 0,05 mm chuqurlikka, qonlar almashinuvi orqali 
yutingan bu holat dezaktivatsiyalashni ancha kiyinlashtirgan AES avariyasida 
odamlarda radioaktiv zaralanish, nafas yo`llariga upkaga radioaktiv pardalarni 
ketilishidan suv va oziq-ovqat bilan oshkozon ichak tizimi orqali ichki nurlanish 
sodir bo`lishi mumkin, ichki nurlanishni dastlabki 1,5-2 oylar mobaynida yod-131 
parchalanish davomiyligi 8 sutkagacha ko`proq uchraydi.
Tashqi nurlanish esa avariya maydoni va radioaktiv zararlangan chegara 
ichida ishlash, uchish holatlarida par-gaz radioaktiv bulutdan bo`lishi mumkin. AES 
avariyasining 30 km-li chegarasida 2 mln ga ifloslangan bunda shu hudud da barcha 
qishloq xo’jalik jonivorlarini va uy xayvonlari 40 kiG`km miqdor va undan ortiq 
sezin-137 bilan nurlanishi qayd qilingan shu sababli 30 km,2 maydondagi barcha 
ozik moddalarni jonivorlar gushti sutini iste'mol qilinishi ma'n etilib ta'kiklangan.
Radioaktiv nurlanishga usimlik dunyosi mevali va mevasiz daraxtlar, suv 
maba'lari barcha oziq-ovqatmahsulotlar sezni va stronzim izotoplari tilak 
ifloslanadilar. Bu holat avariya joyidan ancha o`zok bo’lgan yyer larga suv okimi 

203 
orqali radioaktiv korishmalarni tarkatib, suv okimi irmogida yashovchi aholii uchun 
katta xavf soladi. Chyyer nobl AESI avariyasidan keyin Kiev shaxridagi suv 
amborida Dnspr daryosi kuyi okimlarida 1986 yilning iyo’l oyidan boshlab 1987 yil 
may oyigacha sezni va strantsiy izotoplari ta'kiklanilgan radioaktiv yuvindiklarni 
ushlab qolish dezantivatsiya qilish uchun yo`zlab tusiklar ko`rilgan natija Dnspr 
yokasi kuyi okimlarida nurlanish darajasi polayishiga yer ishilgan. Fuqarolar 
muhofazasi bu sohada katta natijalarga yer ishdi. Bu avalambor radio izotoplarni 
tashqi muxitga tarkalganligini aniqlash asboblari. Har bir shaxsni nurlanish 
darajasini aniqlash, ayni paytda radioaktiv zaralanishda ularni aktivligini 
pasaytirish, ya'ni dezaksivatsiyalash ishlarini sanitar yo’qotishlar o’chog’ida va 
fuqarolar muxokamasi bu sohada katta natijalarga yer ishdi. Evakuatsiyalashtirish 
manzilgoxlariga o`tkazish ishlarini aniq reja asosida bajarish kabilar, bundan 
tashqari nurlanish o’chog’ida va tibbiy yordam bosqichlarida nurlanishda davolash 
ishlarini o`tkazish fuqaro muhofazasining xizmat ko’rsatish bo’limlari orqali joriy 
etiladi.

Download 5,44 Mb.