Korxonaning energetika balansi

Energetik balansning kelib tushish qismi turli energiya tashuvchilar (qazib 
olinadigan yoqilg‘i va yadro yonilg‘isi,gaz, bug‘, suv, havo, elektr energiya) 
yordamida kelib tushadigan energiyaning miqdorini o‘z ichiga oladi.
Energetik balansning sarflash qismi energiyaning barcha turlarini ularning turli 
ko‘rinishidagi sarfini, bir turdagi energiyani boshqa turdagisiga aylantirilgandagi 
yo‘qotishlarni hamda maxsus qurilmalarda (masalan, gidroakkumulyatsiyalovchi 
qurilmalarda) yig‘iladigan energiya aniqlanadi. 
Boshqa balanslarda bo‘lgani kabi, masalan, buxgalteriyada energiya 
balansining kelib tushish va sarflash qismlari teng bo‘lishi kerak. 
Energetika balansi bir tomondan kelayotgan jami energiyaning, boshqa 
tomondan jami foydali energiyani uning yuqotishlari bilan mosligini ko‘rsatadi. 
Balansni tuzishda, korxonada iste’mol qilinadigan barcha energiya turlari: elektr 
energiya, gaz, mazut, suv , bug‘ va h.k. ko‘rib chiqiladi. Korxonaning har bir 
uchastkasida barcha maqsadlarda iste’mol qilinadigan energiya miqdori o‘lchanadi, 
bundan tashqari energiya yo‘qotishlari ham baholanadi.
Balansni tuzish mazkur korxonaning konkret uchastkalarida haqiqiy energiya 
iste’moli to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi (Motorlar, elektr 
jihozlar, yoritish va h.k.) bunday axborotni olish uchun maxsus asboblar – elektr 
energiya, gaz, bug‘, suv va h.k. hisoblagichlaridan foydalaniladi. 
Energetik balanslarni o‘rganish, korxonaning ayrim uchastkalarida va butun 
korxonada energiyadan foydalanishning haqiqiy holatini o‘rnatish imkonini beradi. 
Energetika balansi korxona ishlash samaradorligi to‘g‘risida fikr yuritish imkonini 
beradi. Balans korxonani energiya iqtisod qilinishi mumkin bo‘lgan nuqta va 
uchastkalari aniqlanishi kerak. 
Energiya tashuvchilarning turi va miqdoriga bog‘liq holda balans xususiy, ya’ni 
faqat bitta energiya tashuvchi uchun, yoki umumiy ya’ni korxonadagi barcha 
energiya resurslaridan foydalaniladigan ja’mi iste’mol bo‘yicha tuzilgan bo‘lishi 
mumkin.
Xususiy energiya balanslarini tuzishda energiya tashuvchilarini miqdoriy 
o‘lchash joyllarida (Dj, mDj, GDj), kilovatt-soatlarda (kVt.s), tonna shartli yoqilg‘i 
(t.sh.yo.) amalga oshiriladi. Umumiy energiya balansini tuzishda turli energiya 
resurslari va energiya tashuvchilarni o‘lchash tonna shartli yoqilg‘ida amalga 
oshiriladi.
Sanoatda, shahar va qishloq xo‘jaligida energiyani asosiy turi issiqlik va elektr 
energiyadir. Shuning uchun qisman energiya balanslarini-issiqlik va elektr balanslari 
tuziladi. Elektr balanslarini tuzish xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. 
Harakatdagi korxonalar sharoitlarida energiya balanslari ayrim agregatlar yoki 
ularning guruhiga, sexlar va butun korxona uchun tuzib chiqiladi. Elektr balanslar 
asosida mazkur korxonada, ishlab-chiqarish bo‘linmalarida yoki energo sig‘imli 

agregatlarda elektr energiyani ishlatish sifati to‘g‘risida obyektiv fikr yuritiladi, 
ishlab chiqarishga bog‘liq bo‘lmagan elektr energiya sarflarini qisqartirish 
imkoniyatlari aniqlanadi, natijada elektrdan foydalanishni yaxshilash bo‘yicha 
tadbirlar rejalashtiriladi. 
Elektr balansining uchta asosiy turlarga ajratishadi: 
1) haqiqiy, sex yoki korxonada hosil bo‘lgan ishlab – chiqarish sharoitlarini 
aks ettiradigan; 
2) normallashtirilgan, elektr iste’molini ratsionalizatsiyalash va optimallash 
imkoniyatlarini va mexanizmlarda va elektr tarmoqlaridagi yo‘qotishlarini hisobga 
oluvchi; 
3) kelajakka mo‘ljallangan, ishlab-chiqarishning rivojlanishini oldindan 
hisobga oladigan va yaqin kelajakdagi yoki undan ko‘proq muddatga (5 yilgacha) 
uning sifat o‘zgarishlarini hisobga oladigan tashkil etuvchilar. 
Elektr balansining bosh maqsadi – elektr energiyani foydali ishlatish darajasini 
aniqlash va isroflarni pasaytirish yo‘llarini qidirish, elektr iste’molini 
ratsionalizatsiyalash. Shuning uchun balansning asosiy turi etib asosan elektr 
iste’molini real hajmini va elektr energiyadan foydalanish darajasini aniqlovchi 
aktiv energiya balansini hisoblash kerak. 
Kirib kelish va sarf etish qismlari aktiv energiya hisoblagichi ko‘rsatishi va 
hisobiy quvvat bo‘yicha qabul qilinadi va hisobga olinadi. 
Aktiv elektr energiya elektr balansining sarfiy qismi quyidagicha sarf qismlarga 
bo‘linadi: 
1. ishlab – chiqarishning energiya sig‘imli jihozlarining turli zvenolarida 
(elektr pechlarda, kompressor va nasos qurilmalarda) yo‘qotishlarni hisobga 
olmasdan chiqarilgan mahsulotga foydali sarfni ajratish bilan, asosiy texnologik 
jarayonlarga elektr energiyani to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlari; 
2. texnologik jarayonlarning takomillashmagani yoki texnologik normalar 
buzilganligi natijasida elektr energiyani asosiy texnologik jarayonlarga bilvosita 
sarfi; 
3. elektr energiyani yordamchi ehtiyojlarga (sex xonalarini shamollatishga, sex 
transporti, yoritish) sarflari; 
4. elektr ta’minoti tizimi elementlarida (transformatorlar, reaktorlar, 
liniyalarda) elektr energiya yo‘qotishlari; 
5. elektr 
energiyani chetki iste’molchilarga (oshxonalar, klublar, 
magazinlarga) berish. 

Download 2,49 Mb.