Annotatsiya:
Ushbu maqolada arpabodiyon
oʻsimligi haqidagi maʻlumotlar keltirilgan. Xususan:
Oʻzbekistondava Markaziy Osiyo davlatlarida tarqalishi, zamonaviy tibbiyotdagi
oʻrni, kimyoviy tarkibi: organik va noorganik moddalar hamda vitaminlar haqida.
Kalit so‘zlar: Arpabodiyon (Anisium), arpabodiyon mevasi, xalq tabobati, anetol,
efir moyi.
Arpabodiyon-Apiaceae (Umbelliferae)oilasiga mansub
ko‘pyilliko‘t-o‘simlik.
Poyasi tik
o‘sadi, ko‘p qirrali, yuqori qismi shoxlangan, bo‘yi 30-60 sm ga yetadi
.Ildizoldi va poyasining pastki qismidagibarglari uzun bandli, yumaloq,
buyraksimon,
tuxumsimon yoki bo‘lakli va yiriktishsimon qirrali, o‘rta
qismidagilari uzun bandli, uch bo‘lakli (bo‘laklari rombsimon ) arrasimon qirrali,
yuqori qismidagilari qinli, 2-
5 bo‘lakka patsimonqirqilgan yoki nashtarsimon
bo‘ladi. Barglari poyaga ketma-ket o‘rnashgan mayda, ko‘rimsiz oq rangli gullari
murakkab soyabonga to‘plangan. Mevasi qo‘shaloq pista.
Geografik tarqalishi: Vatani Turkiya hisoblanadi.
O‘simlik Rossiya, Ukraina,
Belorussiya,
Voronej, Shimoliy Kavkazda hamda O‘rta Osiyoda ziravor o'simlik
sifatida ko'p o'stiriladi.
Kimyoviy tarkibi va ishlatilishi: Mevasi tarkibida 6 % gacha efir moyi , 8-28,4 %
yog‘, oqsil va boshqa moddalar bor. Efir moyi 80-90 % anetol, 7-10 % metilxavikol,
anis aldegidi, anis kislotasi va boshqa birikmalardan tashkil topgan. Arpabodiyon
Proceedings of International Educators Conference
Hosted online from Rome, Italy.
Date: 25
th
Nov., 2023
ISSN: 2835-396X Website: econferenceseries.com
164
past kaloriya (100 gramm uchun 31 kkal) va yog‘li, lekin ayni paytda u to‘yingan.
Antioksidantlardan tashqari, arpabodiyon tarkibida juda ko‘p miqdorda tolalar,
mineral tuzlar va A, B va C vitaminlari mavjud. Bu ovqat hazm qilishni
yaxshilaydigan, gaz hosil bo‘lishini oldini oladigan va ichaklarni tozalashga yordam
beradigan toladir, shuning
uchun arpabodiyon o‘simlik choylarida ishlatiladi.
Vitaminlarning tarkibi tufayli bu sabzavot immunitet tizimini mustahkamlashga va
tananing antibakterial himoyasini yaxshilashga yordam beradi.Animiyadan aziyat
chekadiganlar uchun arpabodiyon katta yordam beradi, chunki uning tarkibida temir
mavjud. Arpabodiyon tarkibidagi kaliy, fosfor va kaltsiy tayanch-harakat tizimini
mustahkamlash va himoya qilishga yordam beradi.
Yog‘miqdori pastligi va ko'p
miqdorda tolasi tufayli arpabodiyon yomon xolesterolni kamaytirishga va qon
bosimini barqarorlashtirishga yordam beradi.Bu sabzavot yurakva umumanyurak-
qon tomir tizimi uchun ham foydalidir.
Dorivor xususiyati: Mevasi vaefir moyi
balg‘am ko‘chiruvchi (bronxit traxeit,
laringit, ko‘kyo‘tal, nafas yo‘llarining yallig‘lanish kasalliklarida), ichakfaoliyatini
kuchaytiruvchi, yel haydovchi (meteorizm qorin dam
bo‘lganda) va surgi sifatida
qo‘llaniladi. Mevasi ich yumshatuvchi va ko‘krakog‘rig‘iga qarshi ishlatiladigan
choylartarkibida
bo‘ladi, shuningdek, efir moyi, novshadil -arpabodiyon tomchisi va
ko‘krakeliksiri tarkibiga kiradi. Efir moyi dorishunoslikda dori ta’mini yaxshilash
uchun ishlatiladi.
Arpabodiyon mevasidan tayyorlangan damlama me’da
ichakkasalliklarini davolashda hamda ishtaha ochuvchi, balg‘am ko‘chiruvchi, yel ,
o‘t va siydikhaydovchi, terlatuvchi hamda yengil surgi sifatida xalq tabobatida
qadimdan ishlatib kelinadi . Shu maqsadlar uchun arpabodiyon mevasidan Ibn Sino
ham
o‘z vaqtida keng foydalangan. Urug‘lar ayniqsa foydalidir. Ular oshqozon-
ichaktrakti kasalliklarida kuchli
ta’sirga ega. Shuningdek, urug‘lar quyidagi hollarda
bemorning ahvolini yaxshilashi mumkin,
ya’ni yuraktomirlari bilan bog‘liq
muammolar bilan, yuqori xolesterol bilan, nafas olish tizimining kasalliklari bilan,
oshqozon
og‘riqlar bilan yo‘talayotganda tinchlantirishga imkon beradi.
Bu Avitsenna va Gippokrat tomonidan shifobaxsh amaliyotlarida ishlatilgan dorivor
o‘simlik. U zamonaviy tibbiyotda ham o‘z o‘rnini topgan. Efir moyi
ichakmotorikasini yaxshilashga yordam beradi va buyraklarning chiqarish tizimini
faollashtiradi. Arpabodiyon choyi terapiyada dori-
darmonlarni to‘ldiradigan ajoyib
diuretikdir
Emizikli ayollarga ham yordam beradi. O‘simlik urug‘idan tayyorlangan
suv chaqaloqlarda meteorizmni davolashda
bo‘lgani ishlatiladi.
|
