468
қадар.Дутор прима оркестр ва ансамблда соло чалиш ва жўрнавозлик қилиш
вазифасини бажаради.
Дутор Секунда – янги ишланган дуторлар сирасига кириб,овоз
жиҳатдан ўрта регистрда. Унинг торлари ҳам капрон ипак тордан.Кварта
интервали оралиғида созланади.Ташқи кўриниши
дутор примадан бир оз
каттароқ ,яъни дуторлар косаси бир хил бўлиб, дастасининг узунлиги ҳар
хилдир.Дутор
секунданинг
биринчи
тори
кичик
октава
“
ля”товушига,иккинчи тори
“ре”товушига созланади.
Дутор Алт – транспозиция қилинадиган чолғулар гуруҳига мансуб
бўлиб, ижрода ёзилганига нисбатан бир октава паст эшитилади.
Биринчи тори кичик октава
ля товушига,
иккинчиси эса,
ми товушига
соф кварта оралиғида созланади.
469
Диапазони кичик октава “
ми” дан иккинчи октава “
ля” товушигача.
Дутор алт овоз кучи ва техник имкониятларидан келиб чиқиб ўзбек халқ
чолғулар оркестрда кенг қўлланилади.
Дутор Тенор – юқорида таърифланган дуторга ҳар жиҳатдан
ўхшашбўлиб,фарқ товушқаторнинг темперацияланганидир.
Дутор тенор ҳам ёзилганига нисбатан бир октава паст эшитилади.
Биринчи тори кичик октаванинг “
ре” товушига,
иккинчи тори катта
октаванинг “
ля” товушига созланади.
470
Дутор
Бас-
дуторнинг
катталаштириб
ишланган тури бўлиб мизроб ёрдамида
чалинади. Дутор баснинг тўртта тори бўлиб,
биринчи тори кичик октаванинг
ля товушига,
иккинчи тори кичик октаваннг
ре товушига,
учинчиси
катта октаванинг сол ва охирги
тўртинчиси
до, соф квинта оралиғида
созланади.
Дутор баснинг диапазони катта
октаванинг “
до” товушидан иккинчи
октаванинг ”
ля” товушигача.
Дутор басда хилма-хил интерваллар,
учтовушлик ва тўрттовушлик аккордларни қийинчиликсиз ижро этиш
мумкин.Унинг
ижро усуллари-тремоло, стакатто, бош бармоқ билан
чалинадиган pizzicato. Оркестр ва
ансамблларда дутор бас асосан, бас
вазифасини бажаради. Дутор бас,
Фа яъни
бас калитида ноталаштирилади.