Book · April 020 citations reads 71 author

Download 1,92 Mb. Pdf ko'rish
bet	54/65
Sana	17.12.2023
Hajmi	1,92 Mb.
	#121731

1 ... 50 51 52 53 54 55 56 57 ... 65

To‘ldirgichlar (kvars changi, chinni changi, metall oksidlar) ham yelimning
kirishishini kamaytiradi va ayni vaqtda pardaning mustahkamligini, issiqlik
o‘tkazuvchanligini oshiradi. Yangi polimer materiallardan foydalanilganda yelimli
birikmalarga xos kamchiliklar bo‘lmaydi hamda ular ishlatiladigan sohalar
ko‘payadi. Yelimlarni qo‘llashni usullari va texnik xususiyatlari nuqtai nazaridan
kelib chiqib ularni turkumlashni aso-siylaridan biri, ularni farqli belgilari sifatida
yelimlanayotgan yuzalarga surtishdagi yelimlarning qanday xolatdaligidir.
4. Yumshatgichlar(plastifikatorы) yelimli pardani qattiqligini kamaytirishga
va egiluvchanligini oshiriga, yopishqoqlikni ta’minlovchi moddalar esa yelimli
pardani yopishqoqligini oshirishga shlatilinadi. Ular sharti ravishda ikkiga
bo‘linadi, chunki ko‘p xollarda bu moddalar bir xil shartlarni bajaradi.
Eritiladigan yelimlarda, ko‘pincha quruq yelimlarda parda xosil qiluvchi
sifatida yuqori bo‘lmagan molekulyar massali polimerlar(qariyib 1000-6000)
ishlatilinadi bu o‘z navbatida qattiq va mo‘rt parda xosil o‘iladi. SHu sababli bu
yelimlarda yumshatgichlarni ishtirok etishi majburiydir. ¤ziga xos pastmolekulyar
yumshatgichlar yoki oligomer ko‘rinishidagi moddalar ishlatiladi. Birinchisiga
dibutil- va dioktilftalatlar, dibutil- va dioktilsebatsinat, trekrezilfosfat, ikkinchisiga
oligomer
ko‘rinishidagi
(molekulyar
massasi
qariyib
2000-3000)
polibutilenadipinat va ba’zi murakkab poliefыrlar xamda past molekulalai
poleizobutilen ishlatilinadi. Ikkinchi ko‘rinishdagi yumshatgichlarni shlatish
yaxshi, chunki ular yuqori molekulyar massaga ega va bu vaqt o‘tishi bilan
fazalararo chegaradagi ko‘chishni pasaytiradi yoki umuman yo‘qotadi.
Yumshatgichlar va yopishqoqlikni ta’minlovchi moddalarni ishlatishda eng
muxum omillardan biri bu parda xosil qiluvchi bilan qo‘shilib ketishidir. Ularni
to‘liq qo‘shilib ketishida va maqsadga muvofiq miqdorida bmr-bmridan ajralib
ketishi mutlaqo bo‘lmaydi, yaxlit tuzilma paydo bo‘ladi va bu o‘z navbatida
yelimli pardalarni mexanik xususiyatlarini yaxshilaydi.
5. Yelimli pardalarni tuzilishini ta’minlovchi qo‘shimchalar va ularni
tezlatgichlar. Bu yuqori reaksion qobiliyatli yoki faol katalizator ta’sirili modda
bo‘lib yelimli pardalarni uch o‘lchovli tuzilishida ishtirok etadi. Bunda adgeziv va

106
substrat fazalari chegarasida ximiyaviy bog‘lanish paydo bo‘lishi mumkin. Ko‘p
ximiyaviy birikmalar yelimli pardalarni tuzilishini ta’minlovchi qo‘shimchalar va
ularni tezlatgichlar vazifasini bajarishi mumkin. Ularni reaksiyaga kirishish
qobiliyati qancha yuqori bo‘lsa, tuzilishga ta’siri nuqtai nazarida shunchali
samaralidir. Lekin, zaxarliligi nuqtai nazardan esa ularni ishlab chiqarishga faqat
sinchkovlik bilan o‘rganib chiqilgandan so‘ng ruxsat etiladi. Shu sababli bunday
moddalarning turlari ko‘p emas.
Polixloropren va poliuretan kauchuk asosidagi yelimlar uchun ko‘proq
samarali moddalar bo‘lib bir qator izotsianatlarni birikmalari xisoblanadi va ularni
reaksiyaga kirishish qobiliyati izotsianat guruxlarni -N=C=O borligi bilan
aniqlanadi.
Yuqoridagilardan tashqari faol tuzilishini ta’minlovchi modda bo‘lib temir
uchxlor FeCl
3
xizmat qilishi mumkin. Tuzilishni va jarayonni jadallashtiruvchi
sifatida bir qator tarkibida oltingugurt bor organik birikmalar tiuram-D, bir qator
aminlar – geksametilen-tetramin(urotropin) ishlatilishi mumkin. Tabiy kauchukdan
tayyorlangan yelimlarda bu vazifani oltingugurt bajaradi.Bulardan tashqari boshqa
yelimni tarkibiy qismini tashkil qiluvchilar xam bu vazifalarni bajarishi mumkin.
Masalan: yuqori temperaturadagi polixloropren pardalar uchun tuzilishni
ta’minlovchi bo‘lib rux oksidi yoki fenolformaldegidlardir.
6. Stablizatorlar. Bu yelimli pardani turli ta’sirlar natijasida xususiyatini
o‘zgartirishga barqarorligini oshiruvchi moddalar. YUqori temperaturada
yelimlanayotgan matkriallarga surtiladigan eritiladigan yelimlarda qo‘llaniladigan
stablizatorlar,
birinchidan
polimerlarni
issiqdan
oksidlanish
jarayonini
sekinlashtiruvchi (antioksidantlar) va ikkinchidan polimerlarni yonuvchan-ligini
kamaytiruvchilarga (antipirenlar) bo‘linadi. Anti-oksidantlar sifatida alkilfenol
ko‘rinishidagi birikma-lar, ko‘pincha oligomer ko‘rinishidagi fenolaldegid
smolalar, xamda xushbo‘y xidli aminlar va boshqalardir qo‘llaniladi.. Antipirenlar
sifatida tarkibida surma, xlorlangan parafinlar bor birikmalar qo‘llaniladi. Forfor
ishqorini efirlari bir vaqitni o‘zida xam stablizator, xam yumshatgich vazifasini

107
bajaradi. Polixloropren yelimlarini tayyorlashda yelimlarni vulkanizatsya bo‘lish
jarayonini oldini olish uchun antioksid vazifasini tiuram D bajaradi.
Vaqt o‘tishi bilan xlorli polimerlarda erkin xlorni ajralishi boshlanib, xavo
bilan xlor vodorod xosil bo‘lib, nam ta’sirida xlorat kislotasini paydo qiladi. Bu
jarayonni sekinlashtiruvchi rux yoki magniy oksidi xisoblanadi.

Download 1,92 Mb.

1 ... 50 51 52 53 54 55 56 57 ... 65

Download 1,92 Mb.

Pdf ko'rish