2-Amaliy ish. To‘liq funksional Web-ilovalar loyihasi. Masofaviy aloqa usullarini o‘rganish. Reja

3-rasm. Web ilovalar ishlash prinsipi. 
VBScript tilining JavaScript tili bilan umumiy qismlari bir nechta, jumladan u aynan 
Microsoft Internet Explorer bilan ishlash va uning qo’llanish sohasini cheklay olish imkoniyatiga 
ega. VBScript interpretatorli til hisoblanib, Microsoft ning Web-texnologiyalari bilan hamkorlikda 
ishlay oladi, masalan ASP (Active Server Page). Shunga qaramay VBScript mijoz tomonida 
ishlovchi ssenariy hisoblanadi, ASP esa server tomonida ishlaydi. 
Server tomonidagi ssenariylar. Server tomonida bajarilishi kerak bo’lgan ssenariylar 
odatda sayt papkasining ichidagi maxsus papkaga joylashtiriladi. Foydalanuvchi so’roviga asosan 
server bu ssenariyni bajaradi. Bajarilgan ssenariy natijasi web-serverga uzatiladi va undan so’ng 
mijozga uzatiladi. Server tomonidagi ssenariylarni tashkil etish uchun odatda Perl, ASP, PHP, JSP 
va SSI kabi til va texnologiyalardan foydalaniladi. 
Perl interpretatorli tili. Perl tili Web-ilovalar yaratishda eng ommabop tillardan biri 
hisoblanadi. Matnlarni qidirish va tahrirlash, fayllar bilan qulay ishlay olish qoidalari bilan Perl tili 
Internetning asosiy tillaridan biri bo’lib qoldi. Perl – interpretatorli til hisoblanadi, shu bois unda 
yaratilgan ssenariylar ishlashi uchun server kompyuterda Perl-interpretator o’rnatilgan bo’lishi 
kerak. 
ASP (Active Server Pages). ASP-ma’lumotlar bazalari tashkil etish va ular bilan ishlash 
vazifalarini bajarishga moslashuvchan, qulay vositadir. ASP vositalari server tomonida ishlaydi va 
HTML-kod va ssenariylar kabi fayllarni qayta ishlaydi. ASP texnologiyasi VBScript, Java va 
JavaScript tillarini qo’llab quvvatlaydi. ASP-kod ixtiyoriy HTML-hujjatdan, shu bilan birga boshqa 
ASP-hujjatdan chaqirilishi mumkin. ASP-kod joylashtirilgan Web-sahifalar fayllari kengaytmasi 
.asp bo’ladi. 
PHP (Personal home page). PHP – bu serverda qayta ishlanuvchi ssenariylar tilidir. ASP 
kabi PHP kodlar ham bevosita HTML-hujjatni tarkibiga qo’shiladi. Ushbu tilning nomi Personal 
Home Page Tools so’zlarining qisqartmasidan olingan. PHP da C va Perl tillarida uchragan bir qator 
muammolar hal etilgan, bundan tashqari, PHP ma’lumotlar bazasi bilan ishlash uchun juda qulay 

vositadir. Umuman olganda Perl, PHP – ochiq tizimli tillar hisoblanadi va ularni dasturchilar 
modernizatsiyalashtira oladi. 
JSP (JavaServerPage). JSP texnologiyasi o’zining funksional imkoniyatlariga ko’ra ASP ga 
o’xshashdir. Asosiy farqi shundaki, bunda VBScript va JavaScript bilan birga Java tili ham qo’llanila 
oladi. Shunga qaramay JSP Java dan oldinroq qo’llanilgan va ushbu texnologiya mukammal Web-
ilovalar yaratish uchun yetarli imkoniyatga ega. 
SSI (Server Side Include). SSI vositasi dastlab HTML-faylni serverda qayta ishlaydi va undan 
so’ng uni mijozga uzatadi. Dastlabki qayta ishlash vaqtida hujjatga dinamik generatsiya qilingan 
ma’lumotlar qo’shiladi, masalan joriy vaqt haqidagi ma’lumot. Umuman olganda SSI 
texnologiyasi HTML-faylning tarkibiga qo’shimcha qo’llanmalar qo’shishga mo’ljallangan 
HTMLning qismi hisoblanadi. 

Download 393,18 Kb.