Oqituvchi kasbining tarixiy taraqqiyoti va uning jamiyatda tutgan o‘rni

Pedagog olim Komil Zaripov o’qituvchining kasbiy mahorati mazmun va 
mohiyatini “Ilg‘or o'qituvchi”, “Ijodkor o’qituvchi”. “Novator o’qituvchi” timsolida 
asoslaydi va shunday ta'nflaydi: 
“Ilg‘or o’qituvchi” avvalo boshqa o’qituvchilarga qaraganda o‘z ishiga mas’uliyat 
bilan qaraydi. Shu sohadagi ijobiy tajribalarni o‘rganib, o‘z darslarida, ta`lim 
muassasasidan va guruhdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarda qo’llaydi. Shu orqali u ta’lim 
va tarbiya sohasida muayyan yutuqlarni qo’lga kiritadi. 
“Ijodkor o’qituvchi”da ham “Ilg'or o’qituvchi”dagi xususiyatlar bo‘lishi mumkin. 
Ularning jiddiy farqi shundaki, ilg‘or o’qituvchi mavjud manbalarni o‘rganib; shular 
asosida ta`lim - tarbiya bo‘yicha muayyan ishlarni amalga oshirsa, ijodkor o’qituvchi 
bor manbalarga tanqidiy ko‘z bilan qaraydi. Ko‘p hollarda mavjud metodik yo‘l - yo'riq 
larga o‘z munosabatini bildirib, sharoit va vaziyat taqozosiga, o'zining imkoniyatlariga 
qarab mavjud tartiblardan farqli zamonaviy metodi usullardan foydalanadi”, “Novator 
o’qituvchi”, o'zining yaxlit pedagogik vosita va usullari mavjudligi bilan farqlanib 
turadi. Shu bilan birga novator o'qituvchining ilmiy tahlili, o‘ziga tanqidiy ko‘z bilan 
qaray bilish xususivatlariga ham ega bo’ladi. Ularning ko‘pchiligida g‘oyat murakkab, 
boshqalar o‘zig ishonmaydigan sharoitlarda ham o‘z ishlarining to‘g‘ri ekanligiga 
ishonch bo’ladi. 
Demak, pedagogik mahorat egasi bo’lish uchun o’qituvchi o‘zida ham ilg‘orlikni, 
ham novatorlikni (yangilikka intilish), ham ijodkorlikni tarbiyalashi lozim. "
Pedagogik mahoratning o‘ziga xos xususiyatlaridan yana biri, uning o'qituvchi 
shaxsi va kasbi to‘g‘risida mukammal ma’lumot va tushunchalarga ega ekanligidadir. 
O'qituvchi inson sifatida shaxsiy fazilatlarg ega bo’lishi bilan birga, kasbiy, ya’ni 
ixtisoslik fazilatlariga ham ega bo’lishi lozimligini tajriba ko‘rsatmoqda.
Shaxsiy sifatlar tizimida: milliy mafkuraviy onglilik, milliy adolatlilik, farosat, 
nozik didlik, o‘z kasbiga sadoqat va vijdoniylik, tashabbuskorlik, bolajonlik, 
talabchanlik, adolatparvarlik, pedagogik odol tadbirkorlik, qat’iylik, har qanday 
vaziyatda o‘zini idora qila olish millatlararo muloqot madaniyati, kuzatuvchanlik, 
samimiylik, topqirlilik kelajakka ishonch, xushmuomalalilik kabi fazilatlarga ega 
bo’lishi kerak. 
Bo’lajak o’qituvchilarda yuqorida qayd qilingan milliy pedagogikaning faoliyatga 
tayyorlovchi shaxsiy va kasbiy sifatlariga ega qilish lozim. Bu hol kasbiy mahorat egasi 
bo’lmish va kadrlar tayyorlashning milliy dastur talablarini bajarishga yordam beradi. 
"Muallimning yuksak sifati uning aqli, ilmi, fikri, so‘zi, axloq-u odobidadir, - 
degan edi taniqli murabbiy, maktabshunos olim Hikmatulla Abdullayev o‘zining 
“Yashil daftar hikmati” asarida. - O'qituvchining yuz qarashlari ham, gapirishlari ham, 
qalbi ham, ko'rinishi ham, yurish-turishi ham, kiyinishi ham chiroyli va ibrat namunasi 
bo'lsin. Ayniqsa, uning nutqi tushunarli, ravon, ta’sirli bo‘lishi darkor. U muloqotda 
bamisoli so‘z zargari ekanligini ko’rsata olishi muhimdir. Shunga erishish kerakki, 
odamlar, ayniqsa, ota- onalar va o'qituvchilar uni rostgo'y, halol, pokiza, sog'lom fikrli, 
shafqatli va muruvvatli, insonparvar kishi sifatida e’ tirof etsinlar”. 
O’qituvchi «Sog‘lom avlod uchun» kurashuvchi, bor bilimi va tajribasini ta`lim-
tarbiya ishiga bag‘ishlagan, o‘z qadrini, o‘z hurmati, o‘z obro‘sini saqlaydigan inson. 
Shuning uchun vaqt oltindan, dur-u gavhardan qimmatlidir. U har bir daqiqa vaqtni 
to‘g‘ri taqsimlaydigan, bajariladigan vazifalarni hisobga oluvchi, darsga tayyorlanishi, 

dars o‘tkazishni rejalashtiradigan, ta`lim muassasasining umumiy qo‘shimcha 
topshiriqlarini tez va sifatli bajaradigan hamda vaqtida ovqatlanish, vaqtida dam olishni 
biladigan intizomli shaxsdir. 
Ta’lim va tarbiya jarayoni har bir o’qituvchidan ulkan aql-zakovat, sabr-toqat, 
matonat, o’quvchilarga va o‘z kasbiga yuksak mehr- muhabbatli bo’lishni talab etadi. 
O’qituvchining doimo izlanuvchan, bilim va tajribasini orttirib borishi, o‘quvchilarni 
chuqur tushunish, ularning ichki dunvosini payqay olishi, o‘sish va rivojlanish 
darajalarini nazorat qilib borishi va zarur paytda so'z, ishonch amaliy harakat bilan 
yordam bera olish qobiliyati ta’lim va tarbiya jarayonining muvaffaqivatini 
ta’minlovchi omillardir. 
Pedagogik kasb - bu barkamol inson sifatida xarakterlanuvchi ijtimoiy ahamiyatga 
molik fazilatlarning barqaror tizimidir. O’qituvchi o‘z kasbiga ixlos qo‘yishi va uning 
ijtimoiy ahamiyatini tushunib yetishi, bolalarga ta’sir o'tkazishi va ular bilan 
hamdardligini namoy qila olishi shunday fazilatlar majmuasidirki, ular o’qituvchi 
faoliyati va muloqoti bilan uyg’unlashganda o’qituvchi mehnatining butunligiga 
erishiladi. 
O'qitish va tarbiyalash - bular bir-biridan ancha farqli tushunchalardir. O’qituvchi 
o‘z kasbining to’la ma’nodagi egasi bo’lishi uchun atrof-muhitidagi odamlar orasida 
hurmat-e’tibor qozona olishi kerak. O'qituvchi hamma joyda madaniyatli murabbiy, 
ezgu fazilat egasi sifatida namuna bo’lishi zarur. 
O’qituvchining mahorati pedagogika oliy ta`lim muassasalari bilim va malakalarni 
egallash davridayoq, shakllanib boradi. Pedgogik kadrlar tayyorlash, ularning 
malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimi kasbga moslashishi, tanlangan kasb 
ichidagi uzluksiz taraqqiyotga moslasha oladigan, keng ma’nodagi o’qituvchning 
shakllanishiga bo’lgan talabga muvofiq holda bilimlarning pedgogik-psixologik va 
umummilliy mavqeining o‘sib borishida ketmog’i lozim. 
Ayniqsa, o'qituvchilarning qobiliyatida notiqlik san’ati qancha kuchli va ta’sirchan 
bo’lsa, o‘quvchilar uning so‘zini zo‘r ishtiyoq bilan tinglaydi. O’qituvchi o’z kasbiga 
ixlos qo‘yib. o‘zining pedagogik iste’dodini, samimiy munosabatini o‘quvchilar orasida 
namoyon etsa, o’qituvchi bilan o’quvchilar orasidagi o‘zaro muloqot yuksak darajada 
mustahkamlanib boraveradi. 
O’qituvchilik faoliyati ushbu kasbni tanlagan har bir yosh yigit qizlardagi qobiliyat 
va iste’dodning barcha qirralarini ishga solish majbur qiladi. A.S.Makarenkoning 
fikricha, “jamoada 4 ta qobiliyatsiz o'qituvchi o’rniga, 4 ta qobiliyatli tarbiyachi-
o‘qituvchi bo’lgani ma’qulligi haqida gapirgan edi. Bu bilan u qobiliyatsizlik kishilar 
ta`lim-tarbiya ishiga katta zarar yetkazishi mumkinlig alohida uqtiradi. 
Avvalo, o’qituvchilar - ta`lim muassasasidagi ta`lim va tarbiya jarayonning asosiy 
tashkilotchilaridir. Yigit va qizlarning fanga umumiy tayyorgarlik darajasi hamda 
mustaqil ijodiy tafakkur taraqqiyoti, tarbiyalanganlik darajasi dastur va darsliklargagina 
emas, balki o'qituvchilarga, ularning mahorati hamda fuqarolik darajalariga ham 
taalluqli bo’ladi. Shu boisdan ham pedagogika oliy ta’lim muassasalariga o'qituvchilik 
kasbini sevgan, unga chin ko'ngildan qiziqqan va moyilligi bo’lgan iqtidorli 
yoshlarnigina qabul qilinishi lozim. 

Download 245,37 Kb.