yu z
berishi
oqibatida muhdaming zararlanishi umumiy avariya deb nomlanadi.
Umumiy avariya holatida har bir mulk egasi qancha zarar
ko'rganligini aniqlash lozim bo'ladi. Aynan shunday faoliyatni
dispasher amalga oshiradi, hamda u ko'rilgan zarami hisoblash va
uni xohsona taqsimlash bilan shug'uUanuvchi mutaxassis hisob
lanadi. Zararning hisobi bo'jdcha tuzilgan hujjat dispasha deb
nomlanadi.
Sug'urta bozori infratuzMmasida sug'urta vositachilari profes
sional ishtirokchilar sifatida o'ziga xos o'rinni egallaydi. Ular
sug'urtachi va sug'urtalanuvchi o'rtasida vositachiiik faohyatini
amalga oshirish borasida muhim subyektlar hisoblanadi. Sug'urta
vositaehilarining tarkibiga sug'urta agentlari, sug'urta va qayta
sug'urta brokerlari kabi subyektlar kiradi. Xususan, sug'urta
agenti bu sug'urta tashkilotining nomidan yoki uning topshirig'iga
binoan sug'urta shartnomasining tuzihshi va uning ijro etilishini
tashkil etuvchi yuridik yoki jismoniy shaxsdir. Sug'urta brokeri
esa sug'urtalanuvchining nomidan yoki uning topshirig'iga asosan
58
shartnomani tuzish va uning amal qilishi büan bog‘liq faoliyatni
amalga oshiruvchi yuridik shaxs hisoblanadi. Sug'urta vositachilari
sug'urta mahsulotini sotish bo'yicha maxsus tizirnga ega bo'lib,
sug'urta bozorining o'ziga xos infrastrukturasini tashkil etadi;*
Sug'urtachilar uyushmasi unga a’zo bo'lgan subyektlaming
manfaatlariga xizmat qilish maqsadida (masalan, 1985-yildan
boshlab faoliyat ko'rsatayotgan Britaniya sug'urtachilar as-
sotsiatsiyasi singari) tashkil etilishi mumkin bo'lgan sug'urta
bozori infratuzümasining muhim tarkibiy qismi sanaladi. Mazkur
uyushma (assotsiatsiya)ning vazifasi keng ko'lam li bo'lib, u
sug'urta sohasiga oid bilimlami ommalashtirish, maxsus bukletlar,
statistik m a’lumotlarni nashr etish kabi yo'nalishlarda faoliyat
ko'rsatadi.
Sug'urta bozori infratuzilmasida auditorlik tashküotlari ham
o'ziga xos o'ringa ega. O'zbekiston Respublikasining 2000-yil
26-mayda qabul qihngan «Auditorlik faoliyati to'g'risida»gi
qonuniga muvofiq, sug'urta tashküotlari ham auditorlik tekshi-
ruvidan o'tishlari majburiy qilib belgilab qo'yilgan. Auditorhk
tekshiruvi sug'urta tashküotining so'roviga asosan amalga oshi
riladi. Uning natijasiga ko'ra, auditor sug'urta tashkilotining
mohyaviy ahvoü yuzasidan o'z xulosasini beradi. Mazkur xulosada
sug'urta tashkilotining moliyaviy holati aks ettiriladi. Sug'urta
tashküoti auditor taqdim etgan xulosadan keUb chiqib, o'zining
moliyaviy holatini yaxshüash strategiyasini ishlab chiqadi hamda
uni amalga oshiradi.
Sug'urta faoliyati o'ziga xos xususiyatlarga ham ega bo'lib,
maxsus (masalan, tijorat banklari buxgalteriyasi kabi) buxgalteriya
hisobini yuritish tartibini ishlab chiqishni talab etadi.
Shuni qayd etish lozimki, sug'urta faoliyatini tekshiruvchi
auditor bu soha yuzasidan maxsus büimga ega bo'lmasa, tomonlar
o'rtasida kelishmovchilik yuzaga kehshi mumkin. Shu sababdan,
sug'urta faoliyatirü rivojlantirishda uning o'ziga xos bo'lgan bux
galteriya hisobini yuritish muhim ahamiyat kasb etadi.
YuqoridagUardan tashqari, maxsus ixtisoslashgan maslahat-
chilar ham sug'urta bozori infratuzilmasining subyekti sifatida
faoliyat yuritishlari mumkin. Mazkur subyektlar jumlasiga ixtLsos-
59
lashgan va keng qamrovli maslahat byurolari, advokathk hamda
baholovchi fírmalarni kiritish mumkin. Shu o'rinda ta’kidlash
mumkinki, mamlakatimizda maslahatchilik xizmatining rivoj-
langanhk darajasi hozirda yuqori emas va mazkur mutaxassislar
sug'urta faohyatida deyarli ishtirok etishmayapti.
O'zbekistonda sug'urta kompaniyalari tomonidan to'lanadigan
sug'urta mukofotlari umumiy summasi yildan-yñga ortib bor-
moqda. Kelgusi yiharda bu ko'rsatkichning yanada ortishi kutil-
nioqda. Bular O'zbekiston sug'urta bozorining jadal sur’atlar
büan rivojlanib borayotganidan dalolat beradi. Mamlakatimizda
sug'urta bozorini yanada rivojlantirish uning xizmatlari ko'lamini
kengaytirishni hamda ulaming sifatini oshirishni taqozo etadi.
Xalqaro tajribaiü o'rganish shuni ko'reatmoqdaki, bozor infra-
tuzilmasi sug'urta bozori infratuzilmasirh shakllantirish bilan bir
butunlikda kechadigan jarayondir. O'zbekistonda sug'urta bozori
infratuzilmasining shakllantirüishi birmuncha o'zgacha tarzda
kechmoqda.
Sug'urta bozori infratuzümasida alohida mustaqü faohyat
ko'rsatishi lozim bo'lgan sug'urta vositachilari, auditorlari, sug'ur
ta obyeküarini baholovchi (ekspert)lar hamda boshqa subyektlar,
xorijiy amaliyotdagidan farqh ravishda, mamlakatimizda faoliyat
yuritayotgan sug'urta tashkilotlarining o'ziga biriktirügan. Garchi,
sug'urta bozori infratuzümasining rivojlanishi sust kechayotgan
bo'lsada, sug'urta tashküotlarming o'z infratuzümasini rivojlan
tirishga bo'lgan harakatlari ko'zga tashlanmoqda. Xususan, bu
borada «O'zbekinvest» EIM SKning yetakchi bo'layotganini,
uning qoshida «Sug'urta olami» nomh sug'urta biznesini o'qitish
va «Innovatsiya va sug'urta xizmatlarini rivojlantirish» markazlari,
« 0 ‘zbekinvest Eksiminform» marketing hamda «O'zbekinvest
Assistans» servis agentliklari, «O'zbekinvest Sarmoyalari» in
vestitsion kompaniyasi, shuningdek, boshqa sho'ba korxonalar
samarah faohyat ko'rsatayotganligini qayd etish mumkin.
Sug'urta bozori infratuzümasini shakhantirish va uning sub
yektlari faohyatining me’yoriy-huquqiy bazasini takomillashtirish
O'zbekistonda sug'urta bozori taraqqiyotini yangi rivojlanish
bosqichiga ohb chiqadi. Xususan, mamlakatimizda sug'urtachilar
60
uyushmasini tashkil etish, aktuariy, syurveyer kabi subyektlarning
faoliyatmi yolga qo‘yish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ta’kid
lash joizki, bu jarayon sug‘urta bozori infratuzilmasi subyekt-
larining alohida ixtisoslashuvini hamda ulaming faohyatini o ‘zaro
muvofíqlashtirishni taqozo etadi.
Download |
